Hangt er een nieuw stikstofdrama in de lucht?

Koeien
De rekenmethode waarmee de stikstofneerslag wordt berekend rammelt © RTV Drenthe/Fred van Os
Het rekeninstrument waarmee de neerslag van stikstof wordt berekend, rammelt aan alle kanten. Gebieden in Drenthe worden onterecht als kwetsbare natuur aangeduid en er wordt een ander rekenmodel gebruikt voor verkeersprojecten. Er wordt gemeten met twee maten. Aanvragers, zoals boeren die bijvoorbeeld hun stal willen uitbreiden, worden hierdoor benadeeld. Hangt er een nieuw stikstofdrama in de lucht?

Fouten in rekenprogramma

De problemen rond de berekening van de stikstofneerslag zijn al langer bekend en worden ook toegegeven door landbouwminister Schouten. Daarom dook VVD-statenlid Johan Moes uit Wapse eens dieper in het systeem Aerius. Dat is landelijk het wettelijk voorgeschreven rekeninstrument om de schadelijke stikstofneerslag op natuur te bepalen wanneer je een nieuw project of activiteit wilt starten.
Om de fouten in het rekeninstrument te duiden heeft Moes een fictief bedrijf aangemaakt zodat hij een aanvraag kon indienen voor een vergunning voor een mestsilo. "Wat blijkt? De gebieden die aangeduid staan als stikstofgevoelig liggen voor een groot deel in een kwetsbaar Natura-2000 gebied, maar opmerkelijk is dat een klein deel ook over landbouwgrond, woningen en wegen valt." Moes stelt dat het in Drenthe om meer dan duizend hectare gaat waarbij het gebied onterecht als stikstofgevoelig wordt aangeduid. "Aanvragers worden hierdoor benadeeld want de onterecht aangewezen gebieden liggen altijd het meest nabij de bedrijven."
Jos Ubels van Farmers Defence Force onderschrijft de conclusie van Moes. "We stevenen af op een nieuwe stikstof-affaire. De juridische basis van het rekensysteem is niet deugdelijk, maar zonder zo'n Aerius-berekening kunnen wij geen aanvraag indienen", zegt Ubels.

Makkelijker naar de maan dan rekensysteem aanpassen

Gedeputeerde Henk Jumelet is op de hoogte van het probleem. "We kunnen wel naar de maan, maar het is landelijk blijkbaar technisch nog steeds niet mogelijk om de randen van de stikstofgevoelige natuur nauwkeurig aan te duiden. Ik baal daarvan. Om die reden moet de techniek dus niet leidend zijn. Daarom kijken we, met een passende beoordeling, goed naar het gebied van de vergunningaanvraag. Daar houden we in Drenthe rekening mee", aldus Jumelet.
"Maar in de praktijk blijkt dat adviesbureaus, die vaak de stikstofberekeningen voor boeren uitvoeren, in negen van de tien gevallen geen gebruik maken van zo'n passende beoordeling", zegt Moes. En als er wel een passende beoordeling komt, kost dat vele honderden euro's meer. De aanvrager, de boer in dit geval, moet die extra kosten betalen. "Ook kan het zijn dat je door een fout in het rekensysteem meer emissiebeperkende maatregelen moet nemen. Het is de omgekeerde wereld en het extra werk ligt op het bordje van de aanvrager."
Jumelet laat weten dat de adviesbureaus altijd in vooroverleg kunnen met de provincie. "Ik ben het ermee eens dat het om meer uitzoekwerk gaat en dat zou niet moeten."

Meten met twee maten

Daarnaast loopt het op een ander vlak scheef in de stikstofberekeningen. Voor de aanleg en uitbreiding van wegen wordt er gebruik gemaakt van een ander onderliggend rekenmodel. Dat model houdt de stikstofdepositie dat meer dan vijf kilometer buiten de weg valt, buiten beschouwing. Het effect van de stikstofneerslag op kwetsbare natuur zou daardoor zomaar veel groter kunnen zijn. De zogenaamde 'afkap voor verkeer' wordt het genoemd. Maar die vijf kilometer-afkap wordt niet gebruikt bij vergunningaanvragen in bijvoorbeeld de veehouderij. "Ze meten met twee maten. En dus worden de boeren opnieuw benadeeld" zegt Moes. De Raad van State heeft demissionair minister Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur) gevraagd uit te leggen waarom deze afkap geen nadelige gevolgen heeft voor de omliggende Natura-2000 gebieden.

Wantrouwen in overheid

Brenda Timmerman van LTO Noord krijgt ook klachten van boeren. "Het wordt zo langzamerhand een gebed zonder eind. Zolang er nog altijd hiaten en scheefgroei in het rekenprogramma zitten, snap ik dat boeren het beleid van de overheid wantrouwen. En dan druk ik me nog voorzichtig uit."
Het rekenmodel Aerius ligt al sinds juni vorig jaar onder vuur. Toen oordeelde een commissie van wetenschappers, de commissie Hordijk, dat het model niet geschikt was om vergunningen op te baseren. In oktober 2020 zijn aanpassingen en verbeteringen doorgevoerd. Demissionair minister Schouten geeft de fouten toe, maar ook nu kan er pas in oktober een update doorgevoerd worden.

Nieuwe stikstofwet

Met het haperende rekenmodel moet worden voldaan aan de nieuwe stikstofwet om kwetsbare natuur weer gezond te laten worden. De stikstofwet is deze week door de Eerste Kamer goedgekeurd. In de wet staat dat in 2025 zeker 40 procent, in 2030 50 procent en in 2035 74 procent van de 'stikstofgevoelige' natuur weer helemaal gezond moet zijn. Ook komt er compensatie voor landbouwbedrijven die extra last ondervonden van het verbieden van de soepele stikstofregels.
Ubels is duidelijk in zijn mening over de nieuwbakken wet: "Het is een slap kaartenhuis dat zo weer in elkaar dondert. Het boerenverstand is ver te zoeken." Brenda Timmerman van LTO Noord is wat voorzichtiger in haar conclusie. "We moeten met elkaar een oplossing zoeken, zodat niet alles op het bordje van de boer komt. Dat kunnen we alleen door onze zorgen en klachten kenbaar te maken aan Den Haag."
De nieuwe stikstofwet moet een einde maken aan de stikstofimpasse die sinds mei 2019 duurt. Een uitspraak van de Raad van State legde toen een bom onder de soepele aanvraag van bouw- en landbouwvergunningen rondom natuurgebieden. Volgens de Raad van State kwam er teveel schadelijke stikstof neer in kwetsbaren natuurgebieden. Te veel stikstof kan schadelijk zijn voor de natuur, omdat sommige plantensoorten er sneller van gaan groeien en andere verdringen. Zo draagt een te hoge uitstoot volgens sommige wetenschappers bij aan achteruitgang van biodiversiteit.

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.