Erfenis vervuilende industrie in Hoogeveen: schoon drinkwater bedreigd

Inmiddels vormt het een bedreiging voor het drinkwater dat in Hoogeveen uit de bodem wordt gehaald. De vervuiling is zo groot en zit zo diep dat het zowel qua kosten als doelmatigheid niet kan worden aangepakt.

Het gaat onder meer om vluchtige oplosmiddelen zoals gechloreerde koolwaterstoffen, TRI en PER. Een aantal stoffen is kankerverwekkend. Daarom maakt de Regionale Uitvoerings Dienst (RUD) in opdracht van de provincie een plan om de grootschalige vervuilingen tientallen jaren te monitoren en daar waar nodig aan te pakken.

Van de meeste vervuilde fabrieksterreinen van vroeger in Hoogeveen is de bovenlaag van de bodem inmiddels schoongemaakt of ze worden met spoed nog gesaneerd. Het probleem zit in de diepere bodem. Projectleider Klaas van der Veen van de RUD: "De bronnen van de vervuilingen zijn dan wel aangepakt, maar er is veel naar de diepere ondergrond weggezakt. Tot wel 80 meter diep. Die vervuiling verplaatst zich makkelijk via het grondwater door het zand. Dat komt mede omdat er in het verleden, en nu nog steeds, in Hoogeveen veel grondwater gewonnen wordt. Hierdoor zijn lange vervuilingspluimen ontstaan. De grootste is wel 1,2 kilometer lang."

Doordat de pluimen zich makkelijk verplaatsen, zijn ze door door elkaar gaan lopen. Daardoor is een groot grondwaterpakket diffuus verontreinigd. "Soms weten we niet eens meer welke vervuilde pluim van welk bedrijf is geweest", vervolgt Van der Veen, terwijl hij het terrein van de voormalige TL-armaturenfabriek Evenblij op loopt. Dit is een van de kampioenen onder de vervuilers. "Hier werd gewoon op een sloot geloosd en zelfs in een waterput." Schatting is dat tien tot vijftien ton gechloreerde koolwaterstoffen de bodem in gingen. "De pluim van Evenblij is de grootste en loopt van industrieterrein De Wieken inmiddels tot onder de A28. De verwachting is dat hij helemaal onder de wijk Schoonvelde door gaat lopen", aldus Van der Veen. Zo'n pluim kan zich tussen de 25 en vijftig meter per jaar verplaatsen.

De meeste vervuilingspluimen lopen in zuidwestelijke richting en dat is een geluk. De andere kant op, in het Bentinckspark, ligt de drinkwaterwinning van de WMD. Toch bedreigen de pluimen de drinkwatervoorziening. Want de vervuiling zakt ook verder naar beneden. "In de jaren tachtig van de vorige eeuw zijn we vanwege deze vervuiling al veel dieper drinkwater gaan winnen", vertelt manager waterkwaliteit Henk Brink van de WMD. "Dat doen we onder het dikke Peize-kleipakket, waarvan we dachten dat daar de vervuiling nooit doorheen zou komen. Dat kleipakket is toch niet zo dicht als we toen dachten. Wat we nu onderzoeken is of er plekken in die kleilaag zijn die de vervuiling doorlaten in het zandpakket waar wij water winnen."

In één peilbus op een diepte van 119 meter, in de zandlaag waar de WMD en DOC Kaas water uit winnen, is vinylchloride aangetroffen. In minder diepe bronnen van DOC Kaas is ook al vervuiling gevonden.

Als de vervuiling door de kleilaag heen kan komen heeft de WMD drie opties. Als eerste kunnen zij proberen de vervuilende pluim weg te leiden van de drinkwaterbron door het water uit de pluim zelf op te pompen. Als er toch vervuiling in de bron komt moet de zuivering in de Hoogeveense waterfabriek helemaal op de schop, want die is nu niet geschikt om zulke zware vervuilingen er uit te halen. Dit is een miljoenenoperatie. Als de vervuiling ooit te erg zou worden moet de WMD het waterwingebied in Hoogeveen opgeven en ergens anders opnieuw beginnen. Volgens Brink is dat een horrorscenario waar hij niet aan moet denken.

De omvangrijke bodemvervuiling zal minstens dertig jaar gemonitord moeten worden. Dat gebeurt via heel veel peilbuizen. Van der Veen: "Bij het saneren van de vervuilingsbronnen kan het RUD de bacteriën die de vervuiling op eten stimuleren door ze voedingsstoffen te geven waardoor ze harder gaan werken. In de diepere ondergrond is dat moeilijk en moet de natuur zelf z'n werk doen. Een proces van eeuwen."

Het monitoren van de pluimen en saneren van bestaande bronnen kost tien miljoen euro. Daarbij is nog geen rekening gehouden met eventuele maatregelen voor de WMD of DOC Kaas. Het grootste deel betaalt de overheid, een kleiner deel betalen de bedrijven die nu nog bestaan en erfgenaam zijn van de vervuiling.

In de meeste gevallen is al gestart met sanering van de vervuilingsbron waardoor de pluim niet meer kan groeien. Dit zijn de zeven grootste vervuilingslocaties:

- Fokker. Omvangrijke pluim. Bron word deels gesaneerd. Omvang vervuiling nog niet bekend

- Voormalig metaalbewerkingsbedrif Franklinstraat. Omvang vervuiling onbekend. Zowel bron als pluim moeten nog worden aangepakt.

- Evenblij. Bronsanering heeft in 2011 plaatsgevonden. Grootste pluim van 1,2 kilometer, deze wordt mogelijk tussen 1,7 en 2,3 kilometer lang. Pluim breekt maar zeer langzaam biologisch af.

- Voormalige gasfabriek op het terrein van de WMD. Daar is tussen 1987 en 1997 het grondwater al gesaneerd, maar een deel van de vervuiling is blijven zitten. Er loopt een onderzoek omdat de restvervuiling groter is dan gedacht.

- Voormalige rijwielhandel met benzinepomp in de Hoofdstraat. Bodem wordt momenteel onderzocht, waarna besloten wordt hoe de vervuiling opgeruimd moet worden.

- Aantal voormalige en huidige fabrieken aan de Fabrieksweg. Pluimen lopen in elkaar over. Bij Berendsen Textiel Service en blikfabriek Ardagh zitten de grootste vervuilingsbronnen die al zijn of worden aangepakt. Berendsen en Ardagh kopen de pluimen af.

Verder is er in Hoogeveen een groot aantal locaties waar de bodem ernstig verontreinigd is. Sommige van deze locaties zijn deels al gesaneerd, maar er is vaak nog verontreiniging in het grondwater achter gebleven.