Archeologisch onderzoek Stefanuskerk Beilen wacht op vervolg

De oude dingspilkerk aan de Prins Bernhardstraat staat er al zeker sinds de 15e eeuw. Maar over de geschiedenis van de kerk is niet veel bekend. “Andere belangrijke kerken in Drenthe zijn in de tussentijd al wel eens eerder gerenoveerd, maar bij deze kerk is er nooit eerder grondig onderzoek gedaan,” legt archeoloog Pieter Den Hengst uit.

Stichting Stefanuskerk heeft bouw- en renovatieplannen en is daarom in mei begonnen met het uitvoeren van het verplichte archeologische onderzoek, wat mooie ontdekkingen oplevert. “We hebben nu een aantal grote veldkeien gevonden op één lijn. Vermoedelijk is dat de fundering van de Romaanse voorloper van de huidige kerk.”

Ook zijn er sporen van houten kerken ontdekt. “We hebben ook twee lemen vloeren gevonden, die duiden op houten kerken die hier vermoedelijk nog voor de stenen kerk gestaan hebben. Dus dan praat je over de 11e en 12e eeuw. Eén van die vloeren is zwart geblakerd en direct daaronder is de leem rood, wat wijst op een hevig vuur waardoor de houten kerk kan zijn verwoest en er een tweede houten kerk kan zijn gebouwd.”

Maar Den Hengst denkt dat de geschiedenis van de kerk nog verder terug gaat. “Er is een vermoeden dat Drenthe omstreeks het jaar 800 is gekerstend. Toen zijn er zes oerparochies gesticht en elke oerparochie kreeg een eigen kerk. Tussen 8000 en 9000 zullen de meeste oerparochies een kerk hebben gekregen. Beilen is ook zo’n plaats. We vermoeden dat die kerk best eens uit de 9e eeuw zou kunnen stammen,” legt Den Hengst uit.

Dat uitsluitsel komt voorlopig nog niet. “We hebben niet zo diep gegraven, ongeveer 50 cm. De diepte die noodzakelijk is voor de renovatie van de kerk om bijvoorbeeld vloerverwarming aan te leggen. Die bovenste lagen in de kerk zijn eigenlijk altijd verstoord omdat in de kerk 1.000 jaar lang begrafenissen zijn geweest. Er zijn misschien wel honderden mensen begraven. Nu vinden we dus vooral ook relicten van de voorlopers.”

Met de kennis die de archeologen nu hebben, kunnen ze de zes dingspilkerken in Drenthe met elkaar vergelijken. Wat opvalt is het verschil in materiaal dat bij de voorlopers is gebruikt. “Zo kunnen we bij de voorloper van de kerk in Beilen helemaal geen turfsteen terugvinden. Bij andere kerken uit dezelfde tijd zoals de kerk in Anloo of in Vries, is dat wel gevonden. Deze Romaanse kerk lijkt alleen van baksteen te zijn gemaakt.”

Archeologen hopen dat na onder het ‘schip’ van de kerk ook onder het ‘koor’, voorin de kerk, gekeken mag worden. Daarvoor is eerst toestemming nodig. “Als archeoloog wil ik graag verder kijken. Onder het koor kunnen weer andere onderdelen liggen. Kerken waren vroeger veel kleiner en de oorspronkelijke kerk stond natuurlijk niet precies op dezelfde plek als deze kerk. Maar het is een rijksmonument dus dan kun je niet zomaar overal gaan graven.”

De plannen van Stichting Stefanuskerk wachten nog op een vergunning. Zo willen ze een vergunning voor een bijgebouw, het afbreken van het huidige bijgebouw en wil de Stichting het mogelijk maken in de kerk activiteiten te organiseren. Voordat de vloer onder het ‘koor’ eruit kan, moet hier officieel toestemming voor worden gegeven door monumentenzorg.

Jan Drogt, voorzitter van Stichting Stefanus zegt dat mede door de verkiezingen, de wisseling van wethouders en de zorgvuldigheid van monumentenzorg het proces is vertraagd. In het oorspronkelijke plan van de stichting zou de kerk in april 2018 open zijn gegaan, nu hoopt de Stichting in aanloop van april verschillende erediensten op de zondagen te kunnen houden. “We hopen dat in ieder geval de Johannes Passion in april de nieuwe kerk door kan gaan. We moeten geduldig zijn, maar we snappen de zorgvuldigheid bij zo’n oud en historisch gebouw,” reageert Drogt.

Op Monumentendag, 8 september staan de kerkdeuren voor één keer al open. Mensen kunnen dan onder andere ook de archeologische vondsten bekijken.