Terug naar Westerbork: Een geheime bunker van zes voetbalvelden groot

Maar eerst moet daar nog ruim negentig kilometer op de fiets voor worden afgelegd. Het beginpunt is het eindpunt van de zesde etappe van gisteren: Bergen-Belsen. In de kou worden de fietsen gepakt en klaargemaakt.

"Ja, het is wel erg koud", lacht Cenzy. Ondertussen doet een deel van de groep oefeningen om warm te blijven. Vlak voor half negen vertrekt de groep wederom onder politie-begeleiding. Het is regenachtig en 12 graden. "Het gaat heel goed. Lekker weer, genieten", zegt Casper enigzins sarcastisch.

"Maar het is heel indrukwekkend wat we zien", vervolgt hij. "Iedereen heeft er zo zijn eigen verhaal bij. En vooral Auschwitz, dat doet echt wel wat met je."

De groep krijgt in de middag een rondleiding door Bunker Valentin. Een onbekende bunker. "Ik weet eigenlijk niet zo goed wat dat is", zegt Cenzy. "Maar we gaan het zien."

Ze is niet de enige die het bouwwerk niet kent. "Een bunker? Oh, dat was mij even ontgaan", lacht Sam. "Maar ik ben benieuwd." Dat de groep de bunker niet kent, is niet gek. Dat zegt Marcus Meyer die sinds 2009 bij de gedenkplaats Bunker Valentin werkt. "Het was een militaire, topgeheime bunker."

De bunker is zes voetbalvelden groot en het beton is zeven meter dik. De bunker was ook tijdenlang niet te vinden op kaarten en helemaal gecamoufleerd. "De bunker Valentin zou een verbunkerde onderzeebootwerf moeten zijn. Het was de bedoeling dat vanuit hier binnen 56 uur een gebouwde onderzeeër vanuit hier de Atlantische Oceaan in gelaten zou worden", zegt Meyer.

De bunker is tussen maart 1943 en mei 1945 gebouwd. "In 22 maanden tijd", vervolgt Meyer het verhaal. "Er werden dagelijks tienduizend dwangarbeiders te werk gesteld."

"De bunker werd in mei 1945 door de Britse luchtmacht gebombardeerd. Ze hebben dat heel erg precies gepland. De geallieerden wisten namelijk vanaf het begin dat hier een groot bewapeningsproject plaatsvond. Waar duizenden mensen die geen gevaar vormden te werk werden gesteld."

"Ze hebben het gedaan precies op het moment dat de eerste onderzeeër in het dompelbad lag. Klaar om in gebruik genomen te worden", vertelt Barbara Johr.

Barbara Johr werkte in de jaren '80 als producent bij een filmmaatschappij. In die hoedanigheid maakte ze ooit een documentaire van de bunker, toen deze nog in gebruik was door de Duitse marine, na de oorlog. De gebeurtenissen en geschiedenis grepen haar erg aan. "De omstandigheden waren hier heel slecht. Honger, ziektes. De mensen werkten hier door weer en wind. Onbeschermd met weinig kleding. Er zijn veel mensen overleden hierdoor, maar ook omdat ze van de bouwplaats metershoog naar beneden vielen."

In 2010 is de bunker verlaten en Johr en Meyer maakten zich hard om hier een gedenkplaats van te maken. In 2015 is het museum geopend en was de gedenkplaats klaar. "Het wordt soms voorgespiegeld als een mysterieus verhaal. De tweede grootste bunker van Europa. Alsof dat het achtste wereldwonder is. Maar de Joodse gevangen worden gauw vergeten en verdrongen. Wij vinden het belangrijk om die verhalen te blijven vertellen. Dat zijn we aan ze verplicht", besluiten Meyer en Johr.