Zoek het uit! - Wat is de geschiedenis van Port Natal in Assen?

31 oktober 2018, 13:50 • 4 minuten leestijd

De plek waar Port Natal heeft gestaan (Rechten: RTV Drenthe/Greetje Schouten)

Het Wilhelmina Ziekenhuis Assen staat op de plek waar vroeger Port Natal stond. Maar wat was Port Natal eigenlijk?

Trea Kuipers uit Assen werkt al jarenlang in het ziekenhuis en wil nu toch wel eens weten wat de geschiedenis is van Port Natal. Ze stuurde haar vraag in naar Zoek het uit! en wij gingen op zoek naar het antwoord.

We duiken de geschiedenis in en komen uit bij Erik Dijkstra, een amateur-historicus die zich verdiept en specialiseert in strafkampen in Drenthe.

De naam Port Natal bestaat sinds 1905. Toen omschreef het een landhuis met een parkachtige tuin. Vijftien jaar later werd op de plek van het landhuis een psychiatrisch ziekenhuis gebouwd, dat dezelfde naam kreeg. Port Natal was een psychiatrisch sanatorium waar ongeveer tachtig mensen konden worden verpleegd.

Het gebouw bestond uit een hoog middengedeelte met torentje waar de behandelruimtes waren. In de beide vleugels van het symmetrische gebouw woonden de patiënten. Alles bij elkaar had Port Natal een gevel van zo’n tachtig meter lang.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog deed Port Natal eerst dienst als opvang voor geëvacueerde Duitse bejaarden en later als arbeidskamp en strafkamp. Ook werden er Russische krijgsgevangenen ondergebracht.

In 1987 is het gebouw gesloopt om plaats te maken voor het Wilhelmina Ziekenhuis Assen, dat uit de jas was gegroeid aan de Zuidersingel. Alleen de restanten van de toegangspoort herinneren nog aan Port Natal.

Het strafkamp Port Natal stond onder leiding van Josef “Sepp” Aicher. Sepp stond bekend als een wrede commandant, een kampbeul. Gevangenen werden afgetuigd en er werden lijfstraffen uitgedeeld, zoals het maken van honderd tot tweehonderd kniebuigingen. Onder zijn sadistische leiding werd Port Natal onder de gevangenen ook wel 'Port Satan' genoemd.

Erik Dijkstra sprak voor zijn boek ‘Spitten voor de vijand’ met een aantal mannen die tewerkgesteld waren in Assen. Deze gesprekken schetsen een levendig beeld van de omstandigheden in het kamp:

Het was niet voor niks dat Port Natal werd omgedoopt tot Port Satan. De mannen sliepen op de vochtige zolder in vervuild stro, waardoor het een broedplaats was voor luizen. Af en toe ging een groep mannen naar het ziekenhuis in Groningen om ontluisd te worden. Het resultaat was echter maar van korte duur. Stoelen, tafels en banken ontbraken. Gelegenheid om te douchen was er niet. In een goor waslokaal wasten ze zich zo goed en kwaad als het kon, met achter zich hele rijen, die om hun beurt stonden te dringen. Er was maar één toilet beschikbaar voor 160 man, die bijna altijd verstopt was. Voor het toilet stond altijd een lange rij. Als men aan de beurt was, kon men er geen seconde langer blijven dan nodig was. Overdag, tijdens het werk, moest men op het veld de nood ledigen. Omdat de spitters altijd in het zicht moesten blijven van de bewakers, was er van enige privacy geen sprake.

Bron: www.spittenvoordevijand.nl

Een groot deel van de tewerkgestelden waren mannen afkomstig van Texel. Alle geschikte mannen werden van het eiland geplukt en naar Assen gebracht, omdat de Duitsers bang waren dat de geallieerden via de noordelijke eilanden de bevrijding zouden inzetten. Een van de mannen die van Texel werd verscheept naar Assen was Cor Swaerts. Erik Dijkstra sprak met hem:

In totaal werden achthonderd Texelse mannen naar Assen gestuurd. Erik Dijkstra raakte gefascineerd door het werkkamp Port Natal, toen hij bezig was met onderzoek naar de geschiedenis van het werkkamp Yde, waar zijn opa had gezeten. Hij kreeg tijdens zijn zoektocht zoveel vragen over het kamp Port Natal in Assen, dat hij daar nu ook nader onderzoek doet. Volgens Dijkstra zijn er al boeken geschreven over Port Natal en zijn er ook dagboeken, maar is het beeld nog lang niet compleet.

Met onze rubriek 'Zoek het uit!' willen we door jullie aan het werk gezet worden. Wij gaan aan de slag met de door jou ingestuurde vragen. Heb jij ook een vraag over je woonplaats, regio of iets anders dat te maken heeft met Drenthe? Stel hem hier!