De oudste foto's van Assen zijn gebundeld in een boek

Ze gingen te rade bij allerhande instellingen en archieven en grasduinden in particuliere verzamelingen. "Je komt van alles tegen als je zoekt", zegt Hiemink. Volgende week vrijdag wordt het boek gepresenteerd. De oudste foto die er in staat, is een portret van een gewichtige Assenaar uit 1858.

De fotografie zelf is een stuk ouder dan deze oudste foto uit Assen. "De uitvinding gaat terug tot de zogeheten daguerreotypie. Men ontdekte hoe je beeld kunt vangen op een stukje papier en dat ontwikkelt zich, simpel gezegd", aldus Hiemink. In het boek staat een hoofdstuk over de eerste fotografie en de eerste fotografen.

De nieuwe uitvinding was aanvankelijk tijdrovend en duur, dus slechts voor een enkeling weggelegd. Assen kende in het begin reizende fotografen, die hun intrek namen in een hotel of logement. Ze adverteerden van tevoren in de krant en nodigden de mensen uit langs te komen. "Hoe lang dat duurde, weet ik niet. Ze moesten alles bij daglicht doen en dan vertrokken ze weer na twee dagen", zegt Hiemink. Naast de portretfotografie kwamen al snel de buitenfoto's: stadsgezichten, groepsfoto's en allerhande taferelen.

De oudste foto in het boek is er een uit 1858: een portret van de Asser advocaat, procureur en uitgever Jan Albert Willinge Gratama. De foto is gemaakt door Wilhelmus Van Uije en is vandaag de dag te vinden in het Drents Archief.

"Heel mooi, in een passe-partout met goud. Het is bijna een negatief en door daar een licht stukje papier achter te doen, kun je de persoon bekijken. Anders was het een zwart vlak geweest."

Toen het fotopapier van Daguerre nog gebruikt werd, legt Hiemink uit, was dat erg dun. "Hoe hield je dat nou strak? Dat lukt niet. Laat je het los, dan heb je een opgerold vloeiblaadje. Daar moest iets onder. Toen zijn ze dat op karton gaan plakken. Later mooi versierd met een mooi kader". Zo zijn de foto's in het boek ook afgebeeld: met karton en al. De fotograaf van die oudste (gevonden) foto is Wilhelmus van Uije, hij was de eerste die in Assen op een vaste plek ging werken.

Later gaat de fotograaf naar buiten. Een van die oudste buitenfoto's is er een van een gezelschap in de tuin van de Familie Somer. Somer was een vermogend hotelier. De foto is ook weer gemaakt door Van Uije.

Martin Hiemink: "We zien een groep mensen zich gezellig verpozen in het groen. De locatie is niet te achterhalen, het zou in de Kruisstraat kunnen zijn. De mensen moesten natuurlijk stilzitten. Het bijzondere van de foto's van Van Uije was dat hij ook stereo-foto's maakte. Daar moest je met een kijkertje naar kijken en dan zag je de geposeerden in 3D. En er moest altijd licht zijn, ze zaten niet voor niets buiten."

Dat er licht nodig was, zien we ook duidelijk op de foto uit circa 1880-1885 van Lourentia Kymmel, die met de halve inboedel en vier vriendinnen op straat thee zit te drinken en te breien. Vermoedelijk aan de Zuidersingel.

"Je moet je voorstellen dat de gemiddelde fotograaf een vakfotograaf is, die zich richt op het fotogenieke van het plekje of de persoon, niet op Jan met de Pet", aldus Hiemink. Maar hij staat er wel in, Jan met de Pet, al dan niet neergezet in het straatbeeld door de fotograaf zelf.

Ook groepsfoto's ontbreken niet, zo zien we de Asser Gymnastiekvereniging in vol ornaat. Datzelfde geldt voor de dames en de heren van de Schermvereeniging, die vermoedelijk les kregen in de gymzaal van de oude HBS, nu de kantine van RTV Drenthe aan de Beilerstraat 30.

In het boek boek wordt uitgebreid stilgestaan bij de tijd waarin Assen zich bevindt, in de tweede helft van de 19e eeuw. Een dynamische tijd waarin de fotografie niet de enige opwindende uitvinding is. Er wordt gebouwd en er worden wegen aangelegd, waterwegen liggen er net of worden gegraven, er komt een spoorlijn en het aantal inwoners neemt toe.

Reizigers en passanten die Assen aandoen, spreken in lovende woorden over de stad. Het boek haalt een aantal van hen aan. Zo memoreert Hiemink de Parijzenaar Henry Havard die samen met een reisgenoot Assen in enkel lyrische woorden omschrijft. Het is een al romantiek die de Fransman hier aantreft.

En dat geldt voor meer bezoekers. Wandelaar Jacob Craandijk bijvoorbeeld, deed hetzelfde in die periode. "Craandijk ziet hier villa's verrijzen en iemand heeft wel eens geschreven: het geluid van hamers en zagen en de geur van gezaagd hout hing overal. En er kwamen winkels, met grote ramen. Vensterpartijen waar je je neus tegenaan kunt drukken."

Ook al gaat Assen nog zo hard mee in de vaart der volkeren, veel van het oude bleef nog lang bestaan. "Het was een hoeden en pettensamenleving", citeert Hiemink Assenaar Jan Fabricius. "De ene groep had een pet op en de andere groep een hoed. Dat bleef zo en dat vond iedereen eigenlijk heel normaal".

"De oudste foto's van Assen beslaan de periode tot 1910. Toen kwam de ansichtkaartenindustrie op gang en wij hebben gezegd: dan stoppen we daar", licht Hiemink de uiteindelijke selectie toe.

Het hele gesprek met schrijver Martin Hiemink is zondagmiddag te horen in het Radio Drenthe-programma Drenthe Toen, van 14.00 tot 16.00 uur. Je kunt Drenthe Toen daarna ook luisteren als podcast of via Uitzending Gemist. ​

We mogen een exemplaar van het boek weggeven. Wil je kans maken? Stuur dan een een mailtje naar: drenthetoen@rtvdrenthe.nl