​Werd Byrman vermoord in Veenhuizen?

Hoofdpersoon is sergeant Ferdinand Byrman. Zaterdag 25 november 1950 arriveert hij in de haven van Rotterdam, met het repatriëringsschip De Waterman. De wachtende familie op de kade staat er voor niets. Byrman wordt meteen afgevoerd naar de gevangenis in Veenhuizen. Vier dagen later is hij dood.

Byrman dient zijn dienstplicht uit in Indonesië, dat in 1950 al een jaar onafhankelijk is. "Tienduizenden mensen moeten terug. Een grote logistieke uitdaging. Rijp en groen repatrieert zoals dat heet", vertelt Brink. Sommigen gaan terug naar huis, anderen reizen af naar een bestemming die ze niet kennen. Omdat hij in Indonesië is opgepakt en gearresteerd wordt het voor Byrman een reis naar de gevangenis in Veenhuizen. Zijn jonge gezin, echtgenote en een tweeling zal hij niet in zijn armen kunnen sluiten bij terugkomst.

Samen met andere gevangenen reist hij achterin een vrachtwagen naar het Noorden. Byrman komt al snel met lichamelijke klachten in het hospitaal terecht. Daar vermoeden zijn verzorgers dat hij zich aanstelt, hij wordt 'simulant' genoemd.

"Hij overlijdt heel plotseling. Onder merkwaardige en verdachte omstandigheden. Een onnatuurlijke dood werd al vrij snel geconstateerd. In ieder geval werd er een politieonderzoek ingesteld en dat bereikte na enige tijd ook de landelijke media", reconstrueert Brink.

Ook de situatie in het hospitaal doet Brink in zijn boek uitvoerig uit de doeken, aan de hand van getuigenverklaringen: "De verpleging was niet geweldig, die was bruut en hardhandig en de vraag is of dat bijgedragen heeft aan zijn dood. Daar lijkt het wel op", zegt Brink.

Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Brink schetst een groter beeld van Veenhuizen: "Het was de keerzijde van het open regime dat toen heerste, in mijn ogen een behoorlijke vrijheid om te doen en te laten wat je wilde als gedetineerde. Men had een blind vertrouwen in de oorlogsgedetineerden, dat was de grootste groep: mensen die hun straf uit zaten voor collaboratie en landverraad. Vijf jaar na de oorlog waren het niet de lichtste vergrijpen. Die vormden dat regime naar hun hand. Zo kijk ik er tegenaan."

Veenhuizen was toen sowieso een vergaarbak voor mensen, er zaten bijvoorbeeld ook honderden Indië-weigeraars, daar zaten ook veel jongens uit het Noorden bij. Moderne ontwikkelingen gaan niet voorbij aan Veenhuizen in die naoorlogse periode: "Er heerst een nieuw gevangenisregime, dat aansloot bij het idee van de open gevangenis. Het vroegere idee van verheffing werkte door, maar voor een andere groep. De grootste groep bestond uit de oorlogsdelinquenten, zoals dat toen genoemd werd."

"Ik ben op zoek gegaan naar de doodsoorzaak van een jonge militair in Veenhuizen", concludeert Brink, zonder die oorzaak te willen verklappen. Hij laat tientallen getuigen aan het woord. "Iedereen die er toen bij was, is er nu niet meer. De getuigen zijn allemaal werknemers van Veenhuizen, hoog en laag, ooggetuigen en journalisten." Tijdens zijn onderzoek leerde Brink de broer van Byrman kennen, de dan nog enige levende getuige uit die tijd.