Kraanvogels komen al eeuwen in Drenthe

Het is 1574. Reint de Mepsche, zoon van Johan de Mepsche van de havezate Westrup, vindt bij het opjagen van twee kraanvogels de dood. Volgens Luning is dit de tweede keer dat de kraanvogel in Drenthe in de archieven wordt genoemd; in de stukken van de rechtszitting die volgt op de moord. De eerste keer dat de vogels genoemd worden is in het jachtregelement voor Drenthe en Overijssel van 1563.

"De vader van Reint brengt in de rechtszitting naar voren dat de knecht van de pastoor, Jan, zijn zoon met opzet en met verboden wapens om het leven bracht. De reden die Jan voor zijn daad gaf, was dat Reint de vogels opjoeg. Nu kwam zoiets wel vaker voor in Drenthe", vertelt Luning, "het schietincident gebeurde toen Jan Reint wilde beletten om de kraanvogels op te jagen. Daarbij viel een schot en Reint viel dood ter aarde."

Luning vermoedt dat het voorval met de kraanvogels slechts een voorwendsel was om een al bestaande vete te beslechten. "Want een moord als vergelding voor het verjagen van een paar vogels is zelfs voor die tijd wel wat al te bar. Maar de gebeurtenis toont ook aan dat er op dat moment kraanvogels in Drenthe rondliepen."

Verscheidene plaatsnamen doen nog herinneren aan de tijd waarin de kraanvogel een veelvoorkomende gast was. Zowel onder Gasselte als Exloo treffen we Kraanlanden aan, maar ook bij Westerbork komt een drietal veldnamen voor met ‘kraan’ erin.

Volgens het jachtreglement was de kraanvogel een dier waarop geschoten mocht worden. Luning: "Er mocht op worden gejaagd, maar in de broedtijd gold dat de eieren van kraanvogels niet geraapt mochten worden." Regels worden niet gemaakt als er niets te regelen valt en daarom moet de conclusie zijn dat de kraanvogels toentertijd Drenthe niet alleen tijdens de trek aandeden, maar er ook broedden, meent Luning.

Volgens Luning zorgde de vervening in Drenthe ervoor dat er steeds minder aantrekkelijke moerasgebieden waren in de provincie, waardoor de vogel dit broedgebied verliet. "In het plakkaat op ‘De jacht en de onderholdinge van ’t wildwerk’ van 1608 mochten de eieren van kraanvogels niet worden geraapt of verkocht. En in de jachtwet van 1702 komt nog dezelfde bepaling voor. Niet lang daarna zullen broedgevallen van kraanvogels in Drenthe tot het verleden hebben behoord. De jachtwet van 1807 vermeldt alleen dat het is toegestaan de dieren op eigen grond dood te schieten", aldus Luning.

Op de vraag wat er gebeurde met de destijds geschoten kraanvogels is het antwoord van Luning laconiek: "Ze werden opgegeten."

Een speurtocht op het internet leert ons dat dieren als zwanen, reigers, pauwen en kraanvogels tot ver in de middeleeuwen als sierstuk op tafel verschenen, vaak voorzien van hun imponerende verentooien. Marcus Apicius, een beruchte smulpaap uit de tijd van keizer Tiberius, geeft bij zijn kraanvogelrecept een tip: "Wanneer je een kraanvogel kookt, zorg dan dat het water de kop niet raakt, maar dat die zich buiten het water bevindt. Wanneer hij gekookt is, wikkel de kraanvogel dan in een warme doek en trek aan de kop: die komt er met pezen en al af, zodat het zachte vlees en de botten achterblijven; met de pezen is hij namelijk niet te eten."

Meer over Drenthe en de kraanvogels in Drenthe Toen, het radioprogramma over de geschiedenis van onze provincie, op zondag tussen 19 en 21 uur. Uitzending gemist? Luister naar de podcast!