Het mysterie van Darp: De ontmanteling

Aan het bestaan van de Amerikaanse site komt in 1991 een einde. Aanleiding is de veranderde situatie in Europa. In 1989 valt de Berlijnse Muur en daarmee komt een eind aan 45 jaar Koude Oorlog. De wapens in Darp zijn overbodig geworden en de taak van de militairen zit erop. Hoogleraar militaire geschiedenis Jan Hoffenaar: "Een van de eerste internationale afspraken was het terugtrekken van de wapens uit Europa, dus ook de kernkoppen in Darp konden weggehaald worden."

Charles Ruffolo wordt voor de derde keer in zijn loopbaan naar Darp gestuurd. Hij krijgt als taak om de locatie in Darp te sluiten. Dat betekent dat hij probeert nieuwe arbeidsplaatsen te regelen voor de mensen die er nog gelegerd zijn. Bovendien moeten de wapens terug naar Amerika. Ruffolo: "Dat ging met grote Chinookhelikopters en die koppen werden in de helikopters geladen en teruggestuurd naar Amerika. De missie was over, de soldaten gingen terug naar Amerika voor een andere baan of opleiding en ik heb de deur dichtgedaan."

Voor Jay Hayes, die begin jaren negentig nog als Amerikaanse militair op de site is gelegerd, is het een trieste periode. Er kwam een einde aan een heel leuke tijd. "De Koude Oorlog was klaar, het ging heel snel, maar een paar maanden later toen was het voorbij."

Het vertrek van de Amerikanen gaat in stilte, omwonenden weten van niets en er wordt geen afscheid genomen. Buurtbewoner Willem Lijkendijk: "Ik kan me niet herinneren dat ze zeiden: wij gaan weg en dat ze aufwiedersehn, tot ziens, adieu zeiden. Nee helemaal niks." Jan Dedden uit Darp: "Het enige dat je in het dorp wel miste was 's ochtends het hardlopen en het gezang van de jongens."

De site staat er jarenlang verlaten bij, pas in 1998 wordt de sloopvergunning afgegeven. De ontmanteling gebeurt door de firma Van Hal. Aard Mansveld is destijds kraanmachinist en hij krijgt als taak samen met zijn zoon de hele site te slopen. Hij kijkt met veel plezier erop terug en weet nog heel goed hoe het er toen uitzag: "Het was verlaten, het waren oude ruïnes. Je kon zien dat de kinderen vernielingen hadden aangericht aan de ramen, maar verder was het nog net zoals toen ze zijn vertrokken."

Willem Lijkendijk gaat na het vertrek van de militairen regelmatig op de site kijken. "Voordat het gesloopt ging worden wilde je toch allemaal weten wat er allemaal was, dus je ging door de gaten in het hek naar binnen en dan had je kantoortjes met oud meubilair, en je ging bij de bunkers kijken met het prikkeldraad erin. Toen zag je pas wat het in werkelijkheid was geweest eigenlijk."

De slopers beginnen voor aan de weg bij het Amerikaanse hotel, vervolgens wordt de fundering van de radarmast onder handen genomen.

Aard Mansveld. "Dat was een pittige fundering, daar heb ik wel een poosje op staan te hakken met een hamer." Toen dat was opgeruimd waren de bunkers aan de beurt, maar volgens de sloper stelde dat niet veel voor.

"Daar zat anderhalve meter zand op, en er was maar een betonlaagje van zo'n 20 centimeter. Wij hadden het natuurlijk ook veel zwaarder verwacht. Mijn baas dacht ook: als er zulke dingen liggen, dan zullen dat best wel zware bunkers zijn. Het waren echter net twee Romneyloodsen, maar dan van beton. Er zaten wel een paar heel zware deuren in. Die wogen wel vier ton."

De beveiliging in de bunker verbaast Aard Mansveld wel: "In de bunker zat een buizensysteem met concertina's (scheermesprikkeldraad) erin, en ze konden er ook een soort rookgordijn inblazen. Dus op het moment dat je de bunker binnen zou komen en je had er niets te zoeken, dan ging het flink mis."

Volgens Willem Lijkendijk doen de slopers hun werk grondig: "De kleinste glasstukjes werden gezeefd en dat werd afgevoerd. Het is onvoorstelbaar. Alles werd keurig netjes. Er ligt niks meer. Het werd opgeruimd tot en met."

De oogst voor de slopers is dan ook beperkt. Aard Mansveld: "In het gebouw voor de communicatie vonden we een magazijn met 16 mm scherpe kogels en die heb ik aan de marechaussee gegeven. En op de site stond in een van de gebouwen een splinternieuwe aggregaat met een stroomkast om de site van stroom te voorzien, dat was wel een geluk."

Aard kijkt met veel plezier op de klus terug: "Het was een geweldige mooie klus en als je dan terugkijkt dan denk je: wat gaat de tijd snel. Dan komen er emoties op. De hele natuur heeft zich aangepast. Ik vond het een verschrikkelijke mooie tijd."

"Iedereen had het erover. Vroeger als kind dan keek je op tv filmpjes van de Thunderbirds en dan kwamen de raketten zo de grond uit. In Darp leek het daar wel op."

Hoewel er nog maar weinig zichtbaar is van de vroegere activiteiten gaan er toch stemmen op om meer met deze historische locatie doen. Oud-militair Gerard Nieboer: "Sowieso is het een heel belangrijk iets wat hier is geweest. De Koude Oorlog is een periode waar een hele generatie mee is opgegroeid en mee heeft moeten werken. Ik vind het heel belangrijk voor de jeugd dat ze weten wat er zich hier heeft afgespeeld."

Voor Charles Ruffolo, Amerikaans militair en uiteindelijk belast met de sluiting van de site, hoeft de locatie niet zo nodig een herdenkingsplek te worden. "Dit zou geen toeristische attractie moeten worden. Mensen moeten hier gewoon genieten van de natuur. Dit is vrijheid en de missie hier heeft ons de vrijheid gegeven om hier zo te kunnen lopen. Persoonlijk vind ik dat die toren wel plat kan. Breng Nederland terug tot wat het is. Dit was alleen een opslagplaats voor wapens, niets bijzonders. Ik bedoel, ik denk niet dat dit zoveel aandacht nodig heeft."

Militair historicus Jan Hoffenaar kijkt daar toch wat anders tegenaan. "Ik zou het toejuichen omdat dit een van de weinige zichtbare plekken is die verbonden is met de nucleaire oorlog. Behalve dat je het verhaal van de kernkoppen kan vertellen, kan je ook het grote verhaal vertellen over kernwapens in de Koude Oorlog."

Ook burgemeester Rikus Jager van de gemeente Westerveld vindt het een goed idee om de herinnering aan de Koude Oorlog levend te houden. "In feite zitten we weer midden in een Koude Oorlog. Het lijkt me goed om hier meer mee te doen, rondom de wachttoren bijvoorbeeld." Hij denkt dan aan een verbinding met het toekomstig oorlogsmuseum op het Holtingerveld. "Als gemeente willen we de toren graag als baken behouden."

En ook al weet bijna iedereen wel bijna zeker dat er ooit kernkoppen lagen opgeslagen op de site, officieel is die opslag nooit bevestigd.

Burgemeester Rikus Jager: "Nee, echt duidelijk is het nooit geworden er zijn wel allerlei gissingen, maar helemaal zeker zijn we er nooit van. De bevestiging moet je toch bij de Amerikanen halen. Het blijft het mysterie van Havelte/Darp en Woensdrecht. En dat geheim zal waarschijnlijk nog lang blijven, maar er zal een moment komen dat het bekend wordt.