Na jaren experimenteren nog 'geen oplossing' overlast asiellijn

Qbuzz_lijn_73_Ter_Apel_asielzoekers
Bewoners van het azc in Ter Apel hebben alleen cash, maar de buschauffeur accepteert enkel pin of ov-chipkaart © RTV Drenthe / Bram Koster
Buslijnen 72 en 73 van Qbuzz zijn al jaren in het nieuws door overlast van een kleine groep veiligelanders. De busdienst verbindt onder meer het azc in Ter Apel met Emmen. RTV Drenthe sprak met negentien chauffeurs en keek in januari een week rond op het station van Emmen. Onze observaties en gesprekken met chauffeurs en beveiligers riepen vooral de vraag op: hoe effectief zijn die toezichthouders en pendelbus voor asielzoekers eigenlijk?
Want na jaren experimenteren met maatregelen is de overlast weliswaar verminderd, maar niet verdwenen. Nog steeds vindt ruim een kwart van alle incidenten op de Groningse en Drentse bussen plaats op de lijnen 72 en 73: veelal asielzoekers die niet betalen voor hun reis. Daarnaast zien beveiligers hoe het probleem zich verplaatst van de reguliere buslijnen naar de instaphalte van de pendelbus.
Moeten er nog meer beveiligers bij, zoals vakbond FNV wil? Helpt een nog uitgebreidere dienstregeling van de pendelbus? Of is het allemaal symptoombestrijding?

Geen vervoerskwestie maar gedragskwestie

"De overlast blijft eigenlijk bestaan, dus in dat opzicht zou je zeggen: die pendelbus is geen goede oplossing," denkt Jacqueline Engbers van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) hardop. "Ik denk dat het probleem niet zozeer bij de vervoerskwestie ligt, maar meer bij de gedragskwestie. Een oplossing zou je kunnen zoeken in het veranderen van het gedrag."
Op de opvanglocatie van het COA in Ter Apel ziet Engbers dezelfde overlast als in de bus en op het station van Emmen. "Agressiviteit en scheldpartijen, dat gebeurt ook op onze locaties. Wat wij doen is met mensen praten en hen wijzen op hun gedrag en de consequenties daarvan. Daarvoor zetten we bijvoorbeeld straatcoaches en rolmodellen in." Werkt dat niet, dan wordt de herrieschopper overgeplaatst naar een "sobere" time out-locatie, vertelt Engbers.
Achter woede zit vaak frustratie, angst of onzekerheid.
Sabine Jansen - gedragspsycholoog
Net als in het openbaar vervoer, wordt ook bij het COA de meeste overlast veroorzaakt door asielzoekers uit veilige landen. Marokkanen en Tunesiërs bijvoorbeeld, zegt Engbers. "Die mensen zijn vaak al langer op zoek naar een plek om te verblijven in Europa, maar krijgen overal nul op het rekest." Hoppend van land naar land vragen zij soms meerdere keren asiel aan in Nederland.

Alleen vrijwillig terug naar Marokko

"Soms heeft hun familie geld gestoken in de reis en durven zij niet terug te keren uit schaamte," verklaart Evita Bloemheuvel van Vluchtelingenwerk. "En wat Marokko betreft, daarmee heeft Nederland geen goede afspraken over gedwongen terugkeer. Dat betekent dat mensen alleen vrijwillig kunnen terugkeren, maar dat willen zij vaak niet."
In de volksmond wordt wel eens gezegd dat zij daardoor niets te verliezen hebben.
Mensen zoeken betekenis in hun leven. Dat kan best wel ontbreken als je in een azc zit te wachten op de rest van je leven.
Sabine Jansen - gedragspsycholoog
Maar het vraagstuk is complexer dan het lijkt, stelt gedragspsycholoog Sabine Jansen van onderzoeksbureau Dijksterhuis & Van Baaren. "Ook als je niets te verliezen hebt, vinden de meeste mensen het niet fijn om ruzie te maken of rellen te schoppen. Meestal gaat daar een hele wereld aan complexe emotie achter schuil. Achter woede zit vaak frustratie, angst of onzekerheid. Dat kan ervoor zorgen dat het misgaat in de interactie tussen buschauffeurs, beveiligers en asielzoekers."
Waar die frustratie, angst en onzekerheid precies vandaan komt, blijft speculeren tot er onderzoek naar wordt gedaan. Jansen: "Mensen zoeken betekenis in hun leven, dat kan best wel ontbreken als je in een azc zit te wachten op de rest van je leven. Het kan ook zijn dat mensen gefrustreerd zijn door eerdere negatieve contacten met buschauffeurs. Of omdat mensen denken: 'Jullie vragen geld aan mij voor een buskaartje, maar ik heb nauwelijks geld, want ik wil wel werken, maar ik mag hier niet werken van het systeem'. Maar het kan ook zijn dat mensen simpelweg niet helemaal snappen hoe het openbaar vervoer hier werkt."

Geen uitgebreide OV-informatie

Dat laatste sluit Engbers van het COA ook niet uit. Asielzoekers die in Ter Apel aankomen krijgen namelijk "heel veel informatie" over zich uitgestort. "Denk aan rechten en plichten in Nederland en op de opvanglocatie, onze huisregels, de grondwet, brandveiligheid, gezondheidszorg en hoe we omgaan met huiselijk geweld en strafbare feiten. Uitgebreide informatie over openbaar vervoer zal daarbij niet meteen aan de orde komen", legt de COA-woordvoerder uit.
Station_Emmen_incident
Een incident op station Emmen waar vorig jaar beveiligers en politie in actie moesten komen © anoniem
Met zo veel potentiële achterliggende oorzaken van de overlast, betwijfelt gedragspsycholoog Jansen de effectiviteit van hetgeen waar al jaren op wordt gefocust: beveiliging. "Wat je vaak ziet is dat handhaving alleen op de korte termijn werkt. Op het moment dat je de handhavers weer weghaalt, zie je dat de overlast weer erger wordt. Er is dan immers niets aan het onderliggende probleem gedaan. Het is geen structurele oplossing."
Hetzelfde geldt voor de pendelbus. Dus, zegt Jansen: "Onderzoek waar het probleem vandaan komt. Alleen als je dat weet, kan je interventies gaan inzetten die op de lange termijn werken."

Open deur

"Een open deur", volgens Edwin Kuiper van vakbond FNV. Toch blijft hij pleiten voor meer beveiligers. "Op de korte termijn is het probleem groter zonder beveiligers en zonder pendelbus. Daarom zegt mijn achterban, de buschauffeurs: 'Zorg nou voor meer toezicht'. Zolang de politiek niet over de brug komt met een oplossing voor de lange termijn, ben je gebonden aan dit soort oplossingen. Het zoeken naar een structurele oplossing is een politieke discussie, maar in de afgelopen jaren heb ik vooral veel politieke onwil gezien. Iedereen trekt zijn handen er vanaf."
Of, zoals een anonieme buschauffeur van Qbuzz het zegt: "Het probleem ligt niet bij Qbuzz, het probleem ligt niet bij Drenthe Tours. Het is een maatschappelijk probleem."

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.