Komt er na ruim een eeuw een eind aan Assen als garnizoensstad?

Johan Willem Friso Kazerne
De Emma-kazerne en Wilhelmina-kazerne in 1906 of 1907 © Drents Archief
Verdwijnt Defensie na ruim 125 jaar voorgoed uit Assen? Het laatste woord is daarover nog niet gezegd, maar als het aan staatssecretaris van Defensie Christophe van der Maat (VVD) ligt, gebeurt dat over een paar jaar wel. Hij wil de Johan Willem Friso Kazerne sluiten en de militairen verhuizen naar de kazerne in Havelte.
Dat maakten de provincie Drenthe en gemeente Assen gisteren bekend. Hoewel er nog geen formeel besluit is genomen, gaat de Drentse politiek - opnieuw - op de barricaden. In 2011 en 2013 dreigde ook al sluiting van de Asser kazerne, maar dat werd toen succesvol afgewend. Sluiting van de kazerne in Assen betekent een verlies van zo'n duizend directe banen, vijfhonderd opleidingsplaatsen en nog de indirecte werkgelegenheid die eraan is verbonden.
Ook al is de kazerne in Assen relatief klein, veel Assenaren zullen een eventuele sluiting betreuren. De militairen 'horen' een beetje bij de provinciehoofstad. De geschiedenis van Defensie in Assen gaat al heel lang terug.
(Tekst gaat verder onder de foto)
Johan Willem Friso Kazerne
Een regiment marcheert langs de Vaart ZZ op Koninginnedag, 1937 © Drents Archief

Militairen zitten er al veel langer

Sinds 1841 biedt Assen onderdak aan een detachement militairen, zegt de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Assen is dan officieel nog geen garnizoensstad, een stad van militair belang. Dat gebeurt 'pas' in 1881. De stad krijgt dan twee infanteriebataljons.
Uiteindelijk wordt besloten dat er een echte kazerne moet komen. Die wordt gebouwd op de Klapkampen, een stuk grond tussen de Witterstraat en de Vaart ZZ die is aangekocht. Interessant detail: die lap grond was tientallen jaren daarvoor in beeld als locatie voor een zomerverblijf voor de Fransman Lodewijk Napoleon, die begin negentiende eeuw koning van Nederland is.
In 1893 is het eerste kazernegebouw in neo-renaissancestijl klaar. De kazerne heet dan nog niet de Johan Willem Friso Kazerne, zoals we 'm nu kennen. In de zomer van 1894 wordt bepaald hoe het gebouw gaat heten. Ook krijgt het tweede gebouw, dat dan nog niet klaar is, alvast een naam.
(Tekst gaat verder onder het kader en de foto's)

Provinciale Drentsche en Asser Courant, 26 juni 1894

"De nieuwe kazernen zullen de namen ontvangen het Wilhelmina-kazerne en Emma-kazerne. Daarvoor werd door H.M. de Koningin-Regentes machtiging verleend tot het plaatsen van naamsteenen boven den hoofdingang van elke kazerne. De reeds gereed zijnde kazerne zal Wilhelmina-kazerne worden gedoopt."

Beeldbepalende blikvangers

In 1895 is het tweede gebouw Emma klaar. De twee bataljons hebben ruimte genoeg, maar wanneer in 1903 een derde bataljon naar Assen komt, moet de kazerne toch worden uitgebreid. In 1905 verrijst het gebouw Hendrik. Inderdaad, allemaal koninklijke namen. Op andere plekken op het terrein wordt verder gebouwd. Zo komt er onder meer een hospitaal, een gymnastiekgebouw en officierswoningen. Niet alle gebouwen staan er vandaag de dag nog.
De blikvangers - Wilhelmina, Emma en Hendrik - nog altijd wel. Wie langs de Vaart ZZ rijdt, de oude toegangsweg naar Assen, kijkt vaak altijd even naar de historische monumenten met rode bakstenen. De eerste twee gebouwen zijn identiek, het derde lijkt grotendeels op de andere maar is ietsje kleiner. De hekken en schildwachthuisjes zijn waarschijnlijk geplaatst in dezelfde periode als de bouwtijd van Wilhelmina.
De kazerne en Assen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in al die jaren. Later wordt het gehele complex omgedoopt tot de Johan Willem Friso Kazerne. Halverwege de jaren 90 wordt de kazerne de thuisbasis voor militairen van 13 Infanteriebataljon Luchtmobiele (Regiment Stoottroepen Prins Bernhard). De eenheid wordt in 1995 uitgezonden als Dutchbat III naar Srebrenica, onder de vlag van de Verenigde Naties. Later dienen militairen van dat bataljon in onder meer Bosnië, Kosovo, Afghanistan en Irak.
(Tekst gaat verder onder de foto)
ANP-331260266
In 2011 wordt gedemonstreerd tegen de dreigende sluiting van de kazerne © ANP / Persbureau Meter

Eerdere 'aanvallen' succesvol afgewend

Meerdere keren ligt de Asser kazerne zelf 'onder vuur'. Begin 2011 wil het kabinet de locatie sluiten als bezuinigingsmaatregel. Er worden allerlei acties op poten gezet. Ook Jacques Tichelaar, die dan commissaris van de koningin (CdK) is in Drenthe, roert zich flink. Met succes. In juli van dat jaar wordt duidelijk dat de kazerne toch open blijft. Assen haalt opgelucht adem, maar niet voor lang.
Twee jaar later hangt de toekomst van de Johan Willem Friso Kazerne opnieuw aan een zijden draadje. Op Prinsjesdag 2013 wordt bekend dat de JWF-kazerne in 2017 zou moeten sluiten. En weer tot woede van de Drentse politiek. CdK Tichelaar begint opnieuw een stevige lobby richting Den Haag. In het akkoord tussen regeringspartijen VVD en PvdA en oppositiepartijen D66, ChristenUnie en SGP is uiteindelijk 50 miljoen euro beschikbaar gesteld voor regionale werkgelegenheid. Daardoor kan onder meer de kazerne openblijven, een grote wens van de ChristenUnie. De kazerne is (voorlopig) weer gered.

Weer op de schopstoel

Maar ook nu in 2022 zit de kazerne weer op de schopstoel. Staatssecretaris Van der Maat wil de militaire activiteiten in Noord-Nederland concentreren in Havelte. De ruim duizend militairen van de Luchtmobiele Brigade en het opleidingscentrum wil hij verhuizen, maar op die manier wel de werkgelegenheid in de regio behouden. Harde toezeggingen zijn nog niet gedaan.
Hoewel er nog niets in beton gegoten is, slijpen de provincie Drenthe en de gemeente Assen alvast en opnieuw de messen. Twee keer eerder hielden zij de deuren van de kazerne open. Maar of dat ook deze keer gaat lukken?
(Tekst gaat verder onder de foto)
ANP-443851587
Een nieuwe lichting Luchtmobiele-militairen ontvangt de rode baret na een zware training © ANP / Marcel J. de Jong

'Kazernegebouwen hebben veel waarde'

En ja, wat gebeurt er dan met de historische panden aan de Vaart ZZ? Ze zijn aangemerkt als rijksmonumenten en als beschermd stadsgezicht. Zomaar tegen de vlakte mag dus niet. Ook de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed benadrukt de waarde van de kazerne.
"De zeer karakteristieke kazernegebouwen Emma, Wilhelmina en Hendrik, het bureelgebouw annex gymnastiekgebouw alsmede de bijbehorende hekken en schildwachthuisjes zijn vanwege de gaafheid, stilistische zuiverheid en typologische zeldzaamheid van (grote) architectuurhistorische en cultuurhistorische waarde."
Maar er is volgens de Rijksdienst meer. "De beeldbepalende gebouwen zijn tevens van belang voor de sociaal-economische geschiedenis en de historie van Assen als garnizoensstad." Kortom, het zijn bijzondere gebouwen. Maar dat weegt volgens staatssecretaris Van der Maat niet op tegen de in zijn ogen nadelen van de locatie in Assen.
Volgens hem moet Defensie geld besparen en moet het aantal locaties teruggebracht worden om alle gebouwen te kunnen blijven betalen. Ook wil Defensie volgens hem een aantrekkelijke werkgever zijn en hoort daar moderne huisvesting bij.

Assen ziet woningen niet zitten

Wat als Defensie inderdaad na ruim 125 jaar vertrekt uit Assen? Gezien de woningnood in Nederland ligt het voor de hand om te denken dat de kazernegebouwen omgetoverd worden tot woningen. En op de rest van het terrein zou een nieuwbouwwijk kunnen verrijzen. Asser wethouder Mirjam Pauwels moet er nog niet aan denken, zo zei ze gisteren.
Volgens haar past dat niet in de woonvisie van de gemeente. Bovendien wil Assen panden in de binnenstad transformeren tot woningen, evenals panden in het Havenkwartier. "We kunnen niet eindeloos woningen absorberen", zegt ze. "En we hebben ook banen nodig, voor mensen die hier komen wonen. Want zonder banen en economie kun je hier niet wonen."
ANP-443817658
De kazerne zoals 'ie er vandaag de dag bijstaat © ANP / Hollandse Hoogte / ProNews

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.