'Hest nog wat neudig?' Boek over markante Drentse koopvrouw

Wemeltje Kruit, bekende Drentse koopvrouw (Rechten: privé-archief familie Borcheld)
Wemeltje Kruit, bekende Drentse koopvrouw (Rechten: privé-archief familie Borcheld)
'Hest nog wat neudig?' Of 'heeft de vrouw er nog wat bij?' Zomaar twee uitspraken van Wemeltje Kruit (1887-1963). Drenthes bekendste koopvrouw langs de deuren. Wemeltje, of Wemelie, trok met haar zwaarbeladen fiets langs talloze huishoudens; woonhuizen en afgelegen boerderijen, om haar koopwaar aan de man, maar meestal de vrouw te brengen.
Met haar wijde, zwarte rokken om zich heen gespreid zakte ze op de drempel of in het voorhuis door de knieën, opende haar koffer en stalde haar negotie uit. Garen en band. Borstel en schötteldoek.

Alles op de fiets

Femke Borcheld uit Malden tekende het levensverhaal van haar grootmoeder op, aangevuld met anekdotes, herinneringen en foto's uit het familiealbum. Wemeltje was een graag geziene en gerespecteerde verschijning in Gasselte en wijde omgeving in de eerste helft van de 20ste eeuw.
Borcheld legt uit waar ze zoal kwam: "Haar werkgebied was de wijde omgeving van Gasselte, dat begint dan bij Kostvlies, Gasselternijveen, Drouwenerveen, Gasselterboerveen, Achter 't Hout, Gieten, Bonnen en Assen. De andere kant op: Drouwen, Bronneger en Borger, Ees, Exloo en Odoorn, Valthe en Emmen."
In Emmen deed ze haar inkopen bij Van Peer en in Assen bij Warenhuis Thomas. Ze legde heel wat kilometers af. "Men was blij als ze langskwam met spullen van huishoudelijke aard en spullen om te naaien. Mensen maakten zelf de kleren nog vaak en repareerden ze ook."

Wemeltje Kruit (foto: privé-archief familie Borcheld)​

Kostwinner

Wemeltje groeide op in Gasselte, schetst Borcheld. "In een eenvoudig gezin, met haar ouders en twee zusjes. Haar vader werkte in het veen, zes dagen per week van huis; heel zwaar werk. Ze is redelijk jong begonnen met venten. Het leven was heel praktisch geregeld: men hielp elkaar. Haar zus paste op Douwe, Wemeltjes enige kind. Later is ze in een woonwagen gaan wonen. Wemeltjes echtgenoot had tijdelijk werk, maar dat was niet genoeg om rond te komen."
Ook was hij veel van huis. Borcheld: "Mijn opa werd heel vaak opgenomen in een inrichting. Dat moet wel schizofrenie geweest zijn, hebben we later geconstateerd." In die tijd was daar minder kennis over. Wemeltje was een doordouwer, die het heft in eigen handen nam. "Mijn oma wilde per se zelf de kost verdienen", vertelt Borcheld. Hoe moeilijk dat ook was.

Herinneringen

Borcheld interviewde mensen over hun herinnering aan Wemeltje, uit eerste of tweede hand . "Ja, dat was heel bijzonder. Een reis in de tijd; als een soort cadeautje. Ze vertelden me dingen en haalden kleding uit die tijd uit de kast en lieten spullen uit die tijd zien. Hartverwarmend."
Ook al was ze niet de enige ondernemer die langs de huizen ging, het was wél wat in die tijd als Wemeltje aan de deur kwam. "Ze maakte ook indruk op mensen. Kinderen vonden het een feestje en het was een afleiding in die tijd. Het was ook een soort vertoning, ze ging op haar knieën zitten en stalde alles uit."

Schaamte en trots

In 1995 kwam er een standbeeld van Wemeltje in de Kerkstraat van Gasselte, dankzij de inspanningen van carnavalsvereniging 't Meul'ndobbegie, gemaakt door kunstenaar Bert Kievit. Wemeltjes zoon - Femkes vader, Douwe Borcheld, hield destijds een toespraak bij de onthulling. Hij vertelde zich als kind wel geschaamd te hebben voor zijn opvallende moeder. Femke begrijpt die emotie: "Kinderen willen gewone ouders, geen ouders die bij de weg lopen met spullen en geen vader die in een inrichting zit. In zijn speech zegt hij ook dat hij daar later meer begrip voor kreeg, en ook trots op haar was."
Bladerend door het boek zie je hier en daar de gelijkenis tussen oma Wemeltje en kleindochter Femke. "Ik hoor het wel vaker! Dat is grappig. Het zijn de ogen vooral. Bij mijn zussen en mijn broers ook. De familietrekken zijn duidelijk te zien."
'Hest nog wat neudig? Het verhaal van Wemeltje Kruit, een markante koopvrouw uit Drenthe' komt 29 maart uit en wordt uitgegeven door Het Drentse Boek. We mogen een exemplaar verloten! Meedoen? Stuur een mailtje naar drenthetoen@rtvdrenthe.nl.
Het hele gesprek met Femke Borcheld is vandaag te horen in Drenthe Toen op Radio Drenthe tussen 14.00 en 16.00 uur. Daarna via uitzending gemist of de podcast.

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.