'Inwoners Veenkoloniën te snel gepasseerd bij besluitvorming windpark'

ANP-47851677
Een windmolenprotest in 2e Exloërmond in 2015 © ANP / Kees van de Veen
Inwoners van de Veenkoloniën zijn door het Rijk en de provincie veel te snel gepasseerd in de besluitvorming rondom de komst van windmolens in dat gebied. Dat concluderen de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en het Verwey-Jonker Instituut in een nieuw rapport.
Uit het rapport Casusonderzoek maatschappelijke onrust in Noord-Nederland bij overheidsbeslissingen blijkt dat de windmolens er moesten komen en dat er niet naar de bevolking werd geluisterd. Ook is in het onderzoek gekeken naar het Groningse windpark N33 en naar de protesten tegen de zoutwinning bij Harlingen. "We hebben onderzocht waardoor daar problemen zijn ontstaan. Er was veel protest, er zijn mensen veroordeeld voor acties", zegt Tom Postmes, onderzoeker en hoogleraar Sociale Psychologie aan de RUG. "De vraag is eigenlijk: hoe voorkomen we de volgende keer die maatschappelijke onrust?"

Het Rijk bepaalde

Het Rijk moest energiedoelen halen en zocht daarom naar plekken voor bijvoorbeeld grootschalige windparken. In het ontwerp van een zogeheten provinciale omgevingsvisie werd het Veenkoloniale gebied in de gemeenten Borger-Odoorn en Aa en Hunze nog niet aangewezen als potentieel windmolengebied. Na een inspraakprocedure werd dat ontwerp aangepast en werd de hoeveelheid megawatt die zo'n park moet leveren verhoogd. Daarop werden de Veenkoloniën wel als gebied aangewezen.
De gemeentebesturen voelden zich gepasseerd en noemden het proces niet transparant. Volgens hen was ermee gerommeld. Borger-Odoorn en Aa en Hunze tekenden protest aan, maar de bezwaren hielpen niet. De gemeenten hadden sowieso eigenlijk niets in de melk te brokkelen, omdat er sprake was van een zogeheten Rijkscoördinatieregeling. Dat houdt in dat - in dit geval - het ministerie van Economische Zaken en Klimaat de besluitvorming coördineerde rondom windparken met een capaciteit van minimaal 100 megawatt. Het Drentse windpark zit daar ver boven en viel dus onder die rijksregeling.
(Tekst gaat verder onder het citaat en de foto)
Je staat lokaal buitenspel. Dat is iets heel raars.
Hoogleraar en onderzoeker Tom Postmes
ANP-428934276
In totaal staan er 45 windturbines in de Drentse Veenkoloniën © ANP / Venema Media

'Bijna pervers'

"Als je ergens windmolens plaatst, dan heb je daar lokaal best wat over te zeggen", stelt onderzoeker Postmes. "Maar als ze zo groot worden, bepaalt het Rijk en sta je lokaal buitenspel. Dat is iets heel raars. Als ik in jouw tuin een standbeeld plaats, moet ik met je praten. Maar als ik er iets heel groots neerzet, dan hoeft dat niet. Dat is bijna pervers." Volgens Postmes zocht de overheid wel naar een samenwerking tussen bedrijven en omwonenden, maar liet het Rijk dat werk doen door die bedrijven.
De eerste voorlichtingsbijeenkomsten worden in 2011 en 2012 georganiseerd, door het ministerie, maar ook door provincie, gemeenten en initiatiefnemers. Tijdens die eerste bijeenkomsten werden al vragen gesteld over de verdeling van de lusten en lasten, schrijven de onderzoekers. Ook de gemeenteraden en Provinciale Staten benadrukten 'het belang van eerlijke verdeling'. De komst van het windpark in de Veenkoloniën 'is een splijtzwam gebleken tussen boeren en burgers, tussen burgers en overheden en tussen overheden onderling'.
Voor dit rapport hebben de onderzoekers alle berichtgevingen en openbare bronnen over het windpark onder de loep genomen. Eenvoudig gezegd: inwoners en gemeenten stonden machteloos tegenover de wens van het Rijk om windmolens te plaatsen. Volgens de onderzoekers zijn er daarom belangrijke lessen te leren voor de toekomst.
(Tekst gaat verder onder de video)
Inwoners buitenspel bij windmolenbesluit

'Neem omwonenden serieus'

Om maatschappelijke onrust te voorkomen moet er bij de bouw van een windpark voorafgaand aan het verlenen van vergunningen al succesvol samengewerkt worden tussen het bedrijfsleven, de overheid en de burgers. "Het helpt enorm als er vanaf het allereerste begin een veel betere samenwerking is tussen ondernemers, overheden en inwoners. Wat aan de kant van de overheden opvalt, is dat zij het onderling ook vaak niet eens waren", zegt Postmes. Ook adviseren hij en z'n collega's om alsnog de samenwerking te verbeteren als er onrust ontstaat, om zo escalatie te voorkomen. Dat kan door de dialoog aan te gaan, bewoners tegenmacht te laten uitoefenen en hen betekenisvolle invloed te geven.
Neem omwonenden serieus, is eigenlijk wat de onderzoekers zeggen. En dan nog kun je waarschijnlijk niet iedereen tevreden stellen, maar je moet in overleg blijven om escalatie te voorkomen. Het rapport neemt de situatie in Harlingen als voorbeeld, waar een bedrijf zout wilde winnen. De ondernemer en inwoners voerden pittige discussies met elkaar, maar kwamen er uiteindelijk wel gezamenlijk uit. "Dat bedrijf heeft inwoners ook controle gegeven over het project. De bewoners kunnen zelf vinger aan de pols houden of het allemaal veilig is", weet Postmes.
Postmes heeft daarom een belangrijke waarschuwing voor het Rijk. "Als je geen conflict wil, moet je je wetgeving anders inrichten", vindt hij. "Het lijkt ons goed om al in een veel eerder stadium met bewoners om tafel te gaan. Herstel de balans in de driehoek burger, bedrijf en overheid. Daar zijn zaken niet goed gegaan."

Emoties in de Veenkoloniën

De kans op escalatie is volgens de onderzoekers groter als inwoners 'onrecht ervaren, protest aantekenen en vervolgens geen gehoor ervaren'. Het protest kan dan op 'andere' manieren geuit worden. Zo liepen de emoties in de Veenkoloniën hoog op. Al gauw nadat er werd gesproken over een windpark ontstonden er protestgroepen als Platform Storm.
Voorman en woordvoerder van die actiegroep is Jan Nieboer uit 2e Exloërmond. Hij verbaast zich niet over het rapport van het Verwey-Jonker Instituut en de Rijksuniversiteit Groningen. "Je kunt niet om de feiten heen", reageert hij. "Het is één groot drama. En dat drama is nog lang niet ten einde. Want de overheid heeft nog steeds geen oog voor regelgeving vanuit Europa. Het is een fata morgana."
(Tekst gaat verder onder de foto)
ANP-330941046
Protest in Bareveld - in 2014 - tegen de komst van het windpark © ANP / Persbureau Meter

Nieboer blijft hoop houden

Nieboer en andere actievoerders proberen nu op Europees niveau alsnog een stokje te steken voor het Veenkoloniale windpark. Want Nieboer is er nog altijd van overtuigd dat het windpark ooit tegen de vlakte moet, omdat het volgens hem niet voldoet aan de Europese regelgeving. "Dat windpark gaat weg. Dat gaat gewoon gebeuren. We zijn zo verblind door alle klimaatdoelstellingen." De windmolenactivist zegt verder geen vertrouwen te hebben in de Nederlandse overheid bij toekomstige, vergelijkbare plannen.
In de Veenkoloniën is jarenlang geprotesteerd tegen de komst van het windpark. Inwoners van dorpen als 2e Exloërmond, Bareveld en Gieterveen lieten onder meer met spandoeken van zich horen. Ook werd op allerlei manieren bezwaar gemaakt tegen de bouw van het windpark, tot aan de Raad van State toe. Maar allemaal zonder succes. Het protest tegen de windmolens kende ook een andere kant.

Grenzen van de wet

Meerdere bedrijven die betrokken waren bij de bouw van het windpark in de Veenkoloniën, kregen dreigbrieven. Voor bouwbedrijf Avitec uit Nieuw-Buinen reden om met de werkzaamheden te stoppen. Verder werden (oud-)gedeputeerden als nazibeulen afgebeeld op pamfletten en brandde een auto van een ondernemer uit Assen uit, nadat er een molotovcocktail in was gegooid. In september 2018 sprak de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding zelfs van radicalisering en extremisme.
Jan Seton, burgemeester van de gemeente Borger-Odoorn, zegt in gesprek met de onderzoekers de felle en intimiderende protesten goed te herinneren. "Er is door sommige activisten heel wat gedaan om de druk op de overheid zo maximaal mogelijk op te voeren", zegt hij. Hoewel Seton geen begrip had voor de dreigementen, begreep hij wel waar het hevige verzet vandaan kwam, dat steeds meer begon te broeien. "Wanhoop zit er achter het verzet. Sommige dingen die gebeurd zijn kun je verklaren uit het feit dat 'n kat in het nauw rare sprongen maakt. (...) Ik denk dat als de initiatiefnemers van begin af aan een iets andere houding hadden aangenomen, dat de felheid die in de loop van de jaren bij bewoners is ontstaan had kunnen worden verminderd of voorkomen."
Platform Storm-voorman Jan Nieboer werd in juni 2019 aangehouden. Volgens het Openbaar Ministerie maakte Nieboer zich onder meer schuldig aan het versturen van dreigbrieven. Nieboer heeft altijd ontkend. De rechtbank veroordeelde hem in april vorig jaar tot één jaar celstraf, waarvan een half jaar voorwaardelijk. Zowel Nieboer als het Openbaar Ministerie gingen in hoger beroep tegen de uitspraak. Wanneer dat hoger beroep dient, is nog niet duidelijk.
ANP-202610089
Actievoerder Jan Nieboer in het windpark © Hollandse Hoogte / Reyer Boxem

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.