1 april in 1757: 'Wigter tussen de 18 en 25 jaren te koop'
1 april 2022, 06:00 • 3 minuten leestijd
Rond de kerstdagen in 1757 kon je op de markt in Eelde vrouwen tussen de 18 en 25 jaar kopen. Ze konden vooraf uitvoerig gekeurd worden. Alsof het vee was. Tenminste, dat wilde een document uit dat jaar je doen geloven. Maar wat bleek, het was een 1-aprilgrap.
Volgens het Drents Archief is het - voor zover bekend - de oudste grap die in Drenthe gedocumenteerd is. De grap dook onlangs op in de archieven van het huis Mensinge in Roden.
Het gaat om een soort akte van de zogeheten Secreete Raadsvergaderinge in Zuidlaren. Daar meldde molenaar Lambert Müller zich op 30 maart 1757. Hij was daar namens het kerspel Eelde, een soort kerkelijke gemeente. "Je moet dit document zien als notulen die na een vergadering werden opgemaakt", legt Ellen van der Velds-Broekhuizen van het Drents Archief uit. "Het document werd bekrachtigd met een zegel."
Akkoord na 'rijpe deliberatie'
Müller bedacht een 1-aprilgrap, die later bekendgemaakt moest worden bij de mensen in die regio. "In het stuk staat dat het akkoord gepubliceerd moet worden in de Zuidlaarder Almanak en een plaatselijke krant. Vandaar dat dit ook op 30 maart langs die raadsvergadering is gegaan, zodat het op 1 april bekend kon worden." Documenten van de daadwerkelijke publicatie zijn er niet, maar aangenomen wordt dat de grap zeker bij de mensen is aangekomen.
Müller wilde als gevolmachtigde van het kerspel Eelde in 1757 drie keer een jaarmarkt organiseren. Zodat 'carspelluiden sig kunnen verlustigen, het zij met drincken, danssen en speelen of ander zints'. Volgens het Drents Archief kende Eelde inderdaad jaarmarkten, maar die werden - de naam zegt het al - eens per jaar gehouden. "Dus het voorstel om drie jaarmarkten in één jaar te organiseren is al gek." Maar de raad in Zuidlaren ging na 'rijpe deliberatie' akkoord.
Drents Archief vindt oudste 1-aprilgrap in de provincie
'Perzonen die het in de bolle scheelt'
Volgens Van der Velds-Broekhuizen zijn er meer zaken in de akte die opvallen. "Wat het zo bijzonder maakt is dat heel specifiek wordt gezegd wat verkocht mag worden." Op de eerste jaarmarkt van 10 mei mogen er vooral koeken worden verkocht: peperkoeken, Utrechtse heiligmaker en Drentse stoet. Ook mogen 'drie draads cabretleerekoussen' worden verkocht. "Dat zijn waarschijnlijk kousen die tot over de knieën kwamen", weet Van der Velds-Broekhuizen.
De tweede jaarmarkt stond gepland in de zomer. Volgens de raad mogen alleen de volgende dingen worden verhandeld: magere ossen, vette zwijnen en schapen zonder wol. Bovendien kon je er nog iets heel anders kopen: 'perzonen die het in de bolle scheelt'. Verder werd er jenever en hete lavas verkocht. "Lavas kennen we nu als de Maggi-plant. Het is niet helemaal duidelijk of je alleen het plantje kon kopen, of dat het een heet alcoholisch drankje is op basis van lavas."
Wigter tussen de 18 en 25 jaren die men des winters tot spinnen kan emploijeren.
Met vrolijk hart
De derde jaarmarkt rond Kerst gaat wel heel ver. De markt zou twee dagen moeten duren, één dag voor mensen 'van buiten' en één dag voor mensen uit de gemeente. Behalve vette ossen, jonge lammeren, lijsters en Amsterdamse koek wordt er ook ongezouten stokvis aangeboden. Maar er is nog iets opmerkelijks te koop: 'wigter tussen de 18 en 25 jaren die men des winters tot spinnen kan emploijeren, en zomers wederom in de vette weyde kan drijven'. Molenaar Müller zou toezicht houden op de keuring en aankoop.
De akte werd vervolgens door molenaar Müller ondertekend met 'jolie coeur', oftewel: met vrolijk hart. Overduidelijk een 1-aprilgrap dus.
De oorsprong van 1-aprilgrappen
Het is niet helemaal duidelijk wanneer 1-aprilgrappen zijn ontstaan. De lezingen daarover lopen uiteen, maar volgens NPO Kennis ligt de oorsprong in de zestiende eeuw. De eerste verwijzing naar zulke grappen dateert uit 1508 en was in Frankrijk. Toch zou de traditie al veel langer bestaan. In een 14e-eeuwse verhalenbundel van Geoffrey Chaucher wordt ook al een verband gelegd tussen 1 april en het uithalen van grappen.
Maar er schijnen nóg oudere verwijzingen te zijn. Volgens NPO Kennis is het Romeinse festival Hilaria al een soort voorloper. "Dit festival begint op 21 maart, de eerste dag van de lente. Tijdens de week vinden er verschillende serieuze rituelen plaats om de vruchtbaarheidsgodin Cybele te eren, maar aan het eind (rond 1 april dus) mogen de burgers van Rome even helemaal losgaan: zich verkleden als narren, politici parodiëren en grappen uithalen met buren of vrienden, om zodoende de frustraties van een heel jaar in één dag af te reageren."
