De spagaat van Assen: op eieren lopen om NAM niet te verliezen

1 april 2022, 06:00 • 7 minuten leestijd

De spagaat van Assen: op eieren lopen om NAM niet te verliezen © ANP / Kees van de Veen, Bewerking: RTV Drenthe

De NAM heeft al meer dan vijftig jaar haar hoofdkwartier in Assen. Sinds de problemen met de gaswinning toenemen, zit de gemeente in een spagaat. Opkomen voor de inwoners die vrezen voor aardbevingen? Of vooral één van de grootste werkgevers van de stad te vriend houden?

De relatie tussen Assen en de NAM is er één van vele ups en downs. Dat blijkt uit een analyse van de Shell Papers die de gemeente heeft vrijgegeven. Als eerste voldeed Assen aan het Wob-verzoek aan verschillende lokale en regionale overheden en ministeries om documenten te verstrekken over de overheid en het gasbedrijf.

De NAM was voor Assen wat Phillips was voor Eindhoven. De verhuizing in 1967 naar de Drentse hoofdstad zorgde voor duizenden banen. Die werknemers kochten huizen, deden inkopen en werden lid van de plaatselijke sportclubs.

Nu werken er ruim 1.100 mensen bij de NAM. De economische effecten zijn nog veel groter. De provincie schat dat het gasbedrijf goed is voor zo'n 7.000 directe en indirecte banen in Drenthe: drie procent van de totale Drentse werkgelegenheid.

Daarnaast steekt de NAM geld in voorzieningen. Het bedrijf is hoofdsponsor van het Drents Museum en theater De Nieuwe Kolk kreeg een bijdrage voor de grootschalige nieuwbouw. "Je kunt het het afkopen van de overlast noemen", licht Dineke van As-Kleijwegt burgemeester tussen 1990 en 2007 toe. "Al vindt de NAM dat zelf vast een lelijk woord."

Overlast was er ook al voordat de aardbevingen in Groningen in de schijnwerpers belandden. Geluidsoverlast door bouwwerkzaamheden, bijvoorbeeld, of lokale bodemvervuiling. Bijdragen aan projecten in de stad moesten die pijn wat verzachten.

Zo doneerde de NAM in 2006 een bedrag van 2 miljoen euro voor de bouw van DNK, na een verzoek daartoe van voormalig burgemeester Van As-Kleijwegt. "Een dergelijke geste zou zeer passend zijn en de aanwezige relatie tussen de NAM en de gemeente Assen versterken", schreef zij destijds aan het bedrijf.

De relatie tussen gemeente en de gasreus verliep lange tijd op deze manier. Het was een zakelijk geven en nemen, zo blijkt uit de correspondentie die we aantroffen in de Shell Papers. Maar altijd met het belang van de werkgelegenheid in het achterhoofd. Jaap Kuin was van 2007 tot 2013 wethouder in Assen namens de PvdA en hij herkent dat. "Het was een soort knuffelverhouding. In het college werd zeker wel eens besproken: wat er ook gebeurt, wij moeten de NAM behouden voor Assen."

Dat verandert in 2016, wanneer de belangen van de NAM en Assen beginnen te botsen. De reden: aardbevingen en bodemdaling door de gaswinning en de onrust daarover bij inwoners. Lokale overheden krijgen in dat jaar door een wijziging in de Mijnbouwwet meer inspraak in het vergunningstraject voor nieuwe gaswinningsplannen.

Voor die tijd hoefde de NAM eigenlijk weinig verantwoording af te leggen aan de gemeente. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat ging namelijk over de winningsplannen. Na 2016 mogen gemeenten advies geven over de winning van gas en de minister hoort die mening mee te nemen in de beoordeling.

Het moment van de ommekeer komt volgens Jaap Kuin als de NAM met het nieuwe winningsplan Westerveld komt. Daarmee wil de NAM gaswinning uit kleine velden rondom en onder Assen voortzetten. Inwoners komen in verzet, omdat mensen vrezen voor Groningse toestanden.

Kuin, inmiddels geen wethouder meer, zag die verandering van een afstand gebeuren. "Men zag ineens: hee, het is ook een ander soort bedrijf. Een bedrijf dat veel geld verdient terwijl inwoners daar last van hebben."

Assen bundelt haar krachten met andere gemeenten, waaronder Aa en Hunze en Tynaarlo, in een zogeheten kopgroep, om gezamenlijk haar inspraak in de gaswinning af te stemmen. Onder ambtenaren gaan alle alarmbellen af: ze zien dat Assen klem dreigt te zitten tussen haar inwoners en de NAM.

"We willen u erop wijzen dat als Assen in de kopgroep een actieve rol gaat nemen, dit invloed kan hebben op de relatie met de NAM", schrijven ambtenaren aan de burgemeester en de wethouders.

Assen zet desondanks door. De gemeente is duidelijk teleurgesteld in de NAM, dat volgens ambtenaren vooral in de communicatie behoorlijk tekort is geschoten. Bijna de voltallige gemeenteraad doet er nog een schepje bovenop. Op de VVD na steunen alle partijen in februari 2017 een motie van treurnis van de PvdA tegenover de NAM, naar aanleiding van het winningsplan.

De NAM is niet blij met de nieuwe houding van Assen, blijkt uit een mail die het bedrijf in juni 2017 naar de gemeente stuurt. Men wil in gesprek met de burgemeester over de communicatie van de gemeente Assen over de NAM.

Ook benadrukt het bedrijf wat er eigenlijk op het spel staat voor Assen. "We komen namelijk in een vreemde spagaat terecht als NAM waarbij het niet onmogelijk is dat wij elkaar als organisaties beschadigen met alle economische en sociale gevolgen van dien. Om dat te voorkomen willen we graag horen wat jullie van ons als grootste werkgever in Assen nodig hebben", schrijft de NAM.

De gespannen relatie valt ook buiten het gemeentehuis op. Medewerkers van het stadhuis schrijven naar elkaar dat het ministerie van Economische Zaken en de NAM 'druk inpraten' op burgemeester Marco Out. Economische Zaken heeft een belang bij het nieuwe winningsplan: het wil minder afhankelijk zijn van aardgas uit het buitenland en heeft dus de voorkeur voor productie binnen de grenzen.

Ook de provincie Drenthe mengt zich en probeert de opstelling van Assen richting de NAM te veranderen. Een vertrek van het bedrijf uit Drenthe betekent een klap voor de werkgelegenheid en bovendien ziet de provincie de NAM als belangrijke partner in de energietransitie.

Het lijkt effect te hebben, want vanaf november 2018 bundelen Assen, Drenthe en de NAM hun krachten om geld los te peuteren uit Den Haag voor het project Drenthe 4.0: een plan voor het opzetten van allerlei duurzame energieprojecten.

Assen zoekt dus weer wat toenadering tot de NAM, maar de relatie heeft een flinke kras opgelopen. De NAM overweegt inmiddels te vertrekken uit de provinciehoofdstad. In oktober vorig jaar kondigde het bedrijf aan kleine gasvelden in de gemeente op termijn te willen verkopen en het hoofdkantoor aan de Schepersmaat te willen verlaten.

Tot nu toe blijft het stil rondom een eventueel vertrek, maar Albert Smit, PvdA-wethouder in Assen van 2010 tot 2018, maakt zich weinig illusies. "De NAM kan prima zonder Assen." Op de miljardenbegrotingen van grootaandeelhouders Shell en ExxonMobil is een vertrek uit de Drentse hoofdstad volgens de oud-bestuurder niet meer dan een pennenstreek. "Als de gaswinning uit het Groningen-veld helemaal stopt, is Noord-Nederland geen groot aandachtsgebied meer. Assen doet er totaal niet toe."

Het lijkt er sterk op dat de gemeente daar ook bang voor is, want Assen loopt op eieren. Zo blijkt althans uit haar reactie op vragen van het Shell Papers-team. Aan een interview voor dit artikel zou na lang wikken en wegen worden meegewerkt. Maar de gemeente kwam terug op deze mondelinge toezegging, net als de NAM.

Het gasbedrijf en Assen hebben de eerder gemaakte afspraken over een interview allereerst maandenlang weten te vertragen in afwachting van een uitspraak van de Raad van State. Toen de uitspraak er eenmaal lag, beweerden de twee dat er nooit afspraken zijn gemaakt om te reageren op onze vragen. De gemeente laat daarnaast weten het ook een lastige situatie te vinden, want men 'moet ook nog verder' met de NAM.

De wederzijdse belangen die duidelijk worden in de Shell Papers-documenten, worden de afgelopen weken bevestigd als de twee partijen er uiteindelijk voor kiezen om samen op te trekken. Ze willen hun verhaal vertellen, maar alleen met burgemeester Marco Out en NAM-directeur Johan Atema gezamenlijk in een live televisie-uitzending bij RTV Drenthe.

Ze willen het daarin vooral hebben over de plannen voor de toekomst. Op het Shell Paper-onderzoek van Follow the Money, RTV Drenthe en RTV Noord willen ze niet inhoudelijk reageren. RTV Drenthe is niet op dat verzoek ingegaan.

Minder dan een dag voor de publicatie van dit verhaal komen de gemeente en de NAM alsnog met een gezamenlijk statement.

Gezamenlijke reactie gemeente Assen en de NAM

De relatie tussen de NAM en de gemeente is langjarig. Sinds 1968 staat het hoofdkantoor van de NAM in Assen en in 1989 werd het pand aan de Schepersmaat 2 betrokken. De verbondenheid tussen de NAM en Assen is groot. Veel NAM'ers wonen in Assen en omgeving, daarnaast heeft de NAM ook een langjarige relatie met het Drents Museum in Assen. Door de krimp van het personeelsbestand is het huidige kantoorpand te groot. Daarom wordt nu gezocht naar een kantoorlocatie die past bij het huidige personeelsbestand.

Op dit moment zijn Assen en de NAM in gesprek over de mogelijkheid voor de NAM om in Assen te blijven. Op korte termijn zal hier meer duidelijkheid over kunnen komen.

Johan Atema, NAM directeur: "Ik spreek regelmatig met de gemeente Assen en de periode waarin we af en toe tegenover elkaar stonden ligt achter ons. Met de gemeente Assen kijken we nu vooruit en wordt constructief gesproken hoe de NAM in Assen kan blijven. Het is in ieder geval de intentie van de NAM om in Assen te blijven."

Burgemeester Marco Out: "De NAM is een gewaardeerde werkgever in Assen. Vorig jaar werden wij door de NAM-directie geïnformeerd dat het huidige kantoorpand te groot is. Daarbij gaf de directie aan op zoek te gaan naar een nieuwe kantoorlocatie. Sindsdien voeren de NAM-directie en de gemeente gesprekken over nieuwe huisvesting. Wij zijn blij dat de NAM de intentie heeft om in onze stad te blijven."

Sinds de jaren tachtig produceert de NAM gas uit kleine gasvelden in en rond Assen. De afgelopen jaren heeft deze gasproductie regelmatig aandacht gekregen door de protesten tegen de gasproductie. Daar is tussen de NAM en de gemeente Assen veelvuldig over gesproken en waren beide partijen het ook niet altijd eens. Dat is nu uitgesproken.

Zoals elke langdurige relatie kent ook de relatie tussen de gemeente Assen en de NAM periodes waarin de relatie stroever verliep dan normaal. De Raad van State heeft zich inmiddels rond het winningsplan Westerveld uitgesproken over de bezwaren, van onder meer de gemeente Assen, tegen de gasproductie.

Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van Birte Schohaus en Jilles Mast (Follow the Money), Mario Miskovic (RTV Noord) en Hjalmar Guit (RTV Drenthe). Op de website van Follow the Money lees je een uitgebreidere versie.