Unesco-status Koloniën van Weldadigheid onder druk bij nieuwe gaswinning

Vermilion Energy wil in de gemeenten Westerveld en Weststellingwerf meer gas winnen, waar nu een vergunningsaanvraag voor loopt. Het ministerie van Economische Zaken moet daarover de knoop doorhakken in het Unesco-gebied en daarbij spelen meerdere belangen.

Uit het onderzoek blijkt dat voor alle negen mogelijke boorlocaties een bezwaar is. Niet alleen de werelderfgoedstatus is een bezwaar tegen de gaswinning; ook leven er beschermde dieren bij de mogelijke boorlocaties en daarnaast is het archeologisch een waardevol gebied. Tot slot past ook cultuurhistorisch gezien gaswinning niet overal.

Sinds 2020 heeft Vermilion al plannen om te boren in gasvelden bij Vledder, Vledderveen, Wilhelminaoord en Noordwolde. Vledder en Wilhelminaoord horen bij de Koloniën van Weldadigheid, die sinds vorig jaar de werelderfgoedstatus van Unesco hebben. Wilhelminaoord is een van de Koloniën; het dorp Vledder ligt in het aangewezen beschermingsgebied.

Loopt het Unesco-gebied door de gaswinning gevaar? Mogelijk. Een optionele boorlocatie aan de P.W. Janssenlaan in Vledderveen heeft een 'ontoelaatbaar groot effect' op het werelderfgoed. "De inschatting is dat deze ontwikkelingen voor Unesco in principe niet te rechtvaardigen zijn binnen het werelderfgoed, zeker wanneer andere opties beschikbaar zijn", staat in het rapport.

Die gevolgen gelden niet alleen voor de Koloniën van Weldadigheid in de gemeente Westerveld, maar schaden ook de Werelderfgoedstatus van de Koloniën in Veenhuizen en het Belgische Wortel. "Het onderzoeksgebied heeft betrekking op de gehele Kolonie van Weldadigheid", zo is te lezen in het rapport van RAAP. Het gaat om onder andere de beleving van het karakteristieke landschap. Het erfgoed loopt dan daadwerkelijk gevaar.

Daarnaast zijn vijf van de negen boorlocaties aangemerkt als 'behoorlijk risico'. Dat betekent dat gaswinning op die locatie impact heeft op unieke kenmerken van het gebied. "Er moet nadrukkelijk sprake zijn van een zeer zwaarwegend belang, dat opweegt tegen het internationale belang van het werelderfgoed", is in rapport te lezen.

Bij de gevolgen van gaswinning voor het Unesco-gebied gaat het onder meer over de rechthoekige structuren van het landschap van de Koloniën. Daartoe behoren ook de (onverharde) wegen met bomen aan beide kanten, iets wat de Koloniën zelf een van de belangrijkste kenmerken van het gebied noemen.

De gaswinningslocatie waar een 'groot risico' voor is afgegeven ligt aan een onverharde weg met bomen aan beide zijden, met weids uitzicht op het achterliggende kolonielandschap vanuit de laan. Als er gaswinning plaatsvindt langs de P.W. Janssenlaan, maakt een deel van de onverharde weg plaats voor een verharde weg. Er moeten bomen gekapt worden en een 'aanzienlijk gedeelte van de laan komt niet meer vrij in het landschap te liggen. Daarmee verdwijnt ook het uitzicht vanuit de laan op het landschap', zo is te lezen in het rapport. Bovendien komt er een boorinstallatie in het landschap.

Voor de gemeente Westerveld is het erfgoed, vooral de Koloniën van Weldadigheid, van grote waarde. Niet voor niets noemt de gemeente het een van de zes 'unique selling points' van Westerveld.

Na het onderzoek blijven drie locaties over die geen schade aanbrengen aan het werelderfgoed. Maar die opties kennen andere kanttekeningen. De locaties liggen bijvoorbeeld te dicht bij stikstofgevoelig terrein, kennen beschermde dier- en plantensoorten of zijn aangewezen als cultuurhistorisch en archeologisch belangrijk. Voorbeelden daarvan zijn 'de pingoruïnes, een historisch essenlandschap, De Jaren; een historische weg uit 1832, de vliegroute van vleermuizen, een dassenburcht of een poel die dient als voortplantingshabitat voor beschermde amfibieën'.

Ook vormt de boorlocatie volgens het rapport in sommige gevallen een gevaar voor broedvogels. "Zij kunnen worden verstoord door aanwezigheid van mens en materieel en geluid." Bij acht van de in totaal negen locaties zijn er gevolgen voor beschermde soorten. Gaat het over archeologische en landschappelijke waarden, dan zal er bij alle negen opties effect te merken zijn.

Hidde Baars van Vermillion Energy reageert niet verbaasd op de uitkomsten van het onderzoek. "Als je gaat zoeken naar mogelijke mijnbouwlocaties, dan stuit je altijd op restricties. Vanwege bepaalde beperkingen die gelden blijft er heel weinig over." Baars benoemt dat Vermilion Energy ook naar locaties buiten de Koloniën van Weldadigheid onderzoek doet. "Maar natuurlijk heeft zo'n locatie impact. Er spelen verschillende belangen. Het belang van Unesco is duidelijk. Wij zeggen: dat valt allemaal wel mee; in de realiteit zal er niet zoveel veranderen. Gaswinning kon voor de Unesco-status in dit gebied óók."

Uiteindelijk wil Vermilion met alle partijen door één deur kunnen. "We doen het zorgvuldig en praten met iedereen. We gaan er keurig uit komen. Vroeger kregen we vaak de vraag: waarom winnen we nog gas? In deze tijd rondom de perikelen in Rusland hoeven we dat belang niet uit te leggen."

Het is aan het ministerie van Economische Zaken en Klimaat om uiteindelijk wel of geen toestemming te geven aan Vermilion voor de gaswinning. De gemeente Westerveld heeft al eerder, samen met de andere gemeenten, een brief gestuurd naar Den Haag waarin ze oproept de gaswinningsprocedure te stoppen. Na de zomer volgt een besluit van staatssecretaris Vijlbrief. Dan wordt ook meer bodemonderzoek verricht.