Boorlocatie in Unescogebied wordt een 'duivels dilemma'

Een lijvig rapport hierover verscheen deze week. Bijna vijfhonderd kantjes zijn nodig om de gevolgen van mogelijke gaswinning in kaart te brengen met de belangrijke conclusie dat gaswinning zowel voor Unesco's Koloniën van Weldadigheid, de natuur als de archeologie een risico vormt.

"Die uitkomsten zijn glashelder", stelt Minne Wiersma, directeur van de Maatschappij van Weldadigheid. "Zoals ik het lees is op alle negen locaties, door verschillende oorzaken, de uitkomst negatief tot zeer negatief. Wat voor ons zwaar weegt is dat bijna alle locaties ernstig worden aangetast ten aanzien van het materieel erfgoed wat hier staat. Het wordt een duivels dilemma. Hier is niet uit te kiezen."

Het onderzoek dat de gevolgen van de gaswinning in kaart bracht, benoemt nadrukkelijk dat er sprake moet zijn van een 'zeer zwaarwegend belang, dat opweegt tegen het internationale belang van het werelderfgoed'. Daarbij is specifiek gekeken naar wat aanpassingen in het landschap voor het beschermde aanzicht betekenen. In vijf van de negen onderzochte locaties vormt dat een behoorlijk risico, in één geval met een 'ontoelaatbaar groot effect'.

Over het behoud van de Unescostatus maakt Wiersma zich eigenlijk geen zorgen, wel over de staat van het erfgoed. "De gevolgen die mogelijk kunnen voortvloeien uit gaswinning in dit gebied", legt hij uit. "Begrijp me goed, De Maatschappij is niet voor of tegen gaswinning, wij zijn ook geen actiegroep, we weten dat gas en windturbines nodig zijn, maar ik vraag me af waarom je nu gas moet winnen juist in dit hele unieke landschap met zo'n enorme historische waarde."

Burgemeester Rikus Jager van de gemeente Westerveld deelt die gedachte. "Ik maak me geen zorgen over het behoud van de Unescostatus, ik maak me wel zorgen om de consequenties die het kan hebben. De gaswinning in zijn algemeenheid. Daar hebben we in het verleden ook voldoende tegen geprocedeerd."

"Toch vind ik het nog heel moeilijk om in te schatten welke gevolgen dit heeft", vertelt Jager. Voordat de Unescostatus werd afgegeven werd er al gas gewonnen in het gebied. "Daar verwacht ik niet direct consequenties voor", zegt Jager. "Maar wat voor consequenties gaat dit hebben voor nieuw aan te vragen vergunningen? Daarvoor is het stof nog iets te vers. Het verdient wel de nodige aandacht om daar in ieder geval een studie van te maken."

Dat er in een vroeg stadium al rekening met de Unescostatus wordt gehouden, stemt Stichting Werelderfgoed Nederland tevreden. "Elk werelderfgoed heeft zijn eigen unieke kenmerken die beschermd moeten worden. Het is goed dat er nu al vragen gesteld worden", zegt Petra Gout van Stichting Werelderfgoed Nederland. "Het gaat hier niet om iemands huis of om een park. Het gaat om het erfgoed van de wereld. Als stichting vinden wij het fijn dat deze transparantie er is en dat er rekening mee wordt gehouden."

De Unesco toetst of werelderfgoederen intact blijven, anders volgt een waarschuwing of zelfs verwijdering van de prestigieuze lijst. "Als je op de werelderfgoedlijst staat, dan kom je onder een vergrootglas van de Unesco en van de wereld", zegt Gout. "Uiteindelijk moeten we samen verantwoording afleggen, daarom is het goed dat deze vragen nu al worden gesteld. We moeten alert blijven, dat is wat wij aan de beheerders vragen. Je moet zorgen dat je als beheerder kritisch blijft. Past het in het behoudsplan?"

Want behoud van het erfgoed staat voorop. "We kunnen werelderfgoed niet vervangen. Wat weg is, is weg."

Ook de Gedeputeerde Staten zijn blij met het overzicht. Gedeputeerde Tjisse Stelpstra (CU) noemt het een 'waardevol rapport' . "We moeten dus heel goed opletten waar we mee bezig zijn. Het zijn allemaal dingen die we in het totale geheel moeten gaan afwegen, maar wat vooral het ministerie van Economische Zaken moet gaan afwegen omdat het hier gaat om een Rijkscoördinatieregeling."

"We hebben vooral zorg voor de omgeving en daar hoort dit ook bij", vertelt Stelpstra. Het werelderfgoed is een heel mooi iets wat we hebben. We gaan kijken dat we dat ook op een zo'n goed mogelijke manier kunnen beschermen. Als er wordt besloten om toch tot gaswinning over te gaan, wil ik adviseren om dat dan op een manier te doen die de minste schade aanbrengt. Of geen schade het liefst."

Maar, de discussie komt wel in een ander daglicht door de situatie in Oekraïne en het Russisch gas waar Nederland niet afhankelijk van wil zijn. Vormt dat dan het 'zeer zwaarwegende belang dat opweegt tegen het internationale belang van Werelderfgoed'?

"Dat maakt de hele discussie over gas en olie ingewikkelder omdat er geopolitieke vraagstukken spelen. Ik merk, niet alleen in Den Haag, maar ook wel in de regio, dat dat dingen toch wel in een ander daglicht stelt en ons ook tot andere afwegingen kan brengen. Daarom is het nu even niet makkelijk om te zeggen: ik ben voor of ik ben tegen omdat het veel ingewikkelder ligt", vertelt Stelpstra.

De PvdA in de Drentse Provinciale Staten heeft 'ernstige bedenkingen bij degaswinningsplannen in relatie tot Unesco-werelderfgoedstatus van de Koloniën van Weldadigheid'. De partij vindt het onterecht dat 'commerciële belangen van buitenlandse mijnbouwbedrijven (Vermilion) zwaarder wegen dan het in stand houden van het unieke cultuurhistorische landschap van de Koloniën van Weldadigheid, ondanks de huidige energieschaarste door de geopolitieke situatie van dit moment'.

Rudolf Bosch van de PvdA vraagt het college van Gedeputeerde Staten of het college ook van mening is dat uitbreiding van gaswinning in het werelderfgoed niet aan de orde kan zijn. Tenslotte vraagt hij het College van GS of zij bereid zijn om dit standpunt op korte termijn over te brengen aan de minister van Economische Zaken.

Na de zomer wordt de voorkeur voor de gaswinningslocatie door het ministerie van EZK bekend. Dan wordt ook specifiek vervolgonderzoek naar de ondergrond gedaan. "Dat de bodem misschien gaat dalen, daar maak ik me ook wel zorgen om", zegt Wiersma. Hij doelt op de monumenten met oude funderingen. "Al die Rijksmonumenten die wij hebben, die hebben toch wel een andere fundering dan dat we dat vandaag de dag doen."

Bij de koloniewoning die onlangs afbrandde in Wilhelminaoord heeft de Maatschappij van Weldadigheid samen met de gemeente Westerveld archeologisch onderzoek laten uitvoeren. De resultaten? "De mate van fundering, dat was niet indrukwekkend. Daar ligt voor ons wel een zorgpunt."