Onderste steen boven: Vuursteenfraudeur Vermaning ontmaskerd
De bekende amateurarcheoloog Tjerk Vermaning is betrokken geweest bij de 'grootste archeologische fraude ooit'. Ongeveer 1500 door hem gedane vondsten zijn nep en het brein achter deze Vermaningvervalsingen is Ad Wouters. Dat zijn de belangrijkste conclusies uit het boek Valsheid in gesteente. Negen onderzoekers deden de afgelopen 25 jaar uitgebreid onderzoek naar de vondsten van Vermaning.
"Vermaning heeft ook goede vondsten gedaan, maar dat zijn er heel weinig. De meest in het oog springende artefacten, dat zijn er ongeveer 1500 die we hebben onderzocht, zijn wel vervalst", zegt auteur en archeoloog Frans de Vries.
Wouters nam het vervalsingsvoortouw
Vermaning vond in 1965 op een akker in Hoogersmilde bijzondere archeologische zaken uit de tijd van de mammoetjagers, minimaal 50.000 jaar oud. In de jaren daarna haalde hij meermaals het nieuws met zijn opzienbarende vondsten. Maar al snel ontstond er discussie over de echtheid en werd Vermaning aangeklaagd voor oplichting. Hij werd in hoger beroep vrijgesproken. Maar antwoord op de vraag of zijn vondsten echt of vals waren, kwam nooit.
Maar nu is dat antwoord er wel. En dat niet alleen, de auteurs geven ook de namen van de vervalsers: Vermaning en Wouters. De auteurs komen tot deze conclusie na jarenlang onderzoek waarbij moderne fotografietechnieken en chemisch en microscopisch onderzoek van vuurstenen een belangrijke rol speelde. Daar komt bij dat de archeologische kennis sinds eind jaren '70 van de vorige eeuw sterk is toegenomen. De onderzoekers komen op die manier tot de conclusie dat het om vervalsingen gaat.
"Als een vuistbijl uit de tijd van de Neanderthalers, 50.000 jaar geleden, in de bodem terechtkomt, dan gebeurt er iets met de steen. Die verweerd", zegt De Vries. "We hebben voor het eerst ook slijpplaatjes gemaakt, dan wordt er een stuk van het artefact afgezaagd. Dan kan je heel goed zien of er iets verweerd is." En wat blijkt? Uit de onderzoeken komt naar voren dat er in de stenen totaal geen verwering aanwezig is. "Daarnaast zitten er ook sporen op de vondsten die echte artefacten niet hebben. Er is op een kunstmatige manier geprobeerd om de vondsten ouderdom mee te geven."
Wie was Ad Wouters?
De Brabantse oud-priester Ad Wouters (1917-2001) groeide tijdens zijn leven uit tot autoriteit onder amateurarcheologen waar het de steentijd betrof. Hij bouwde vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw een reputatie op als kenner. Stenen artefacten waren daarbij zijn specialiteit.
Een academische opleiding had hij niet gevolgd maar zijn kennis had hij opgedaan uit de literatuur en tijdens bezoeken aan particuliere steentijdverzamelingen, met name in de provincie Limburg. In 1975 wierp Wouters zich op als verdediger in de rechtszaak van Tjerk Vermaning, die verdacht werd van oplichting.
Twijfels
In het boek bespreken de schrijvers elf vindplaatsen waar Wouters bij betrokken was. Vaak gaat het om door hem zelf geclaimde ontdekkingen of plekken die hij aanvult met voorwerpen uit zijn eigen voorraad, wordt geconcludeerd in het boek: "In alle gevallen gaat het om op zijn minst verdachte vindplaatsen en vondsten, vaak zelfs om vervalsingen."
Trieste plaats
De negen auteurs stellen verder dat Wouters 'een trieste plaats' heeft gekregen in de archeologische geschiedenis van de Nederlandse steentijd. 'In ons onderzoek moeten we ons voortdurend bewust blijven dat zijn steentijd en wat hij daarover heeft gepubliceerd niet op waarheid berusten.'
Geld en eer
Vermaning vervalste samen met Wouters de artefacten. De onderzoekers concluderen dat Wouters al voor 1965 een ervaren artefactenmaker was en dat hij zich had bekwaamd in het kunstmatig verouderen van nieuw gemaakte artefacten. Wouters nam het vervalsingsvoortouw, maar eerst nog op afstand.
Daarna trok Wouters de regie over het vervalsingsproces steeds meer naar zich toe. "Vermaning schoof als beginner aan bij de ervaren Wouters die de lijnen uitzette", schrijven de onderzoekers. "Wouters maakte ook zelf artefacten en gaf deze vers geslagen stukken een polijstbehandeling zodat het net leek alsof ze natuurlijke glans vertoonden. Bijzonder geraffineerd gedaan en alleen met een microscoop te ontmaskeren."
'Vermaning betrokken bij grootste archeologische fraude ooit'
Grote vraag is waarom Wouters en Vermaning dit deden. De Vries legt nadrukkelijk uit dat hij niet in de hoofden van de mannen kan kijken. "Laat psychopathologen en psychiaters dat maar uitzoeken. Dat doen wij in dit boek niet." Maar volgens De Vries zijn geld en eerzucht een belangrijke motivatie voor de amateurarcheologen geweest.
Volgens de Vries is het mysterie rondom Vermaning nu opgelost. "Het is wetenschap en wetenschap staat nooit stil. Je wordt ingehaald door nieuwe ontdekkingen. Maar als ik aanschouw wat er nu op tafel ligt, dan verwacht ik niet dat er nog nieuwe onderzoeksgegevens boven tafel komen. De vondsten van Vermaning zijn wat mij betreft honderd procent vervalst. Wouters heeft daarin een rol gespeeld en is ook een vervalser."
