Van Giffen: 'Vader van de hunebedden', maar ook 'een lastig heerschap'

Albert Egges van Giffen
Albert Egges van Giffen © Privé-collectie familie
'Vader van de hunebedden' wordt hij wel genoemd, of voor een oudere generatie Drenten: 'oes spittertien'. Professor Albert Egges van Giffen (1884-1973) speelde een meer dan belangrijke rol in het behoud van het Nederlands én Drents archeologisch erfgoed.
Zijn erfenis is groot. Maar een makkelijke man was hij niet. Biograaf Leo Verhart legt alle nuances bloot in een vuistdikke dubbelbiografie: "...gaandeweg verloor ik toch wel mijn waardering voor Van Giffen."

Status en prestige

"Hier heb ik een foto van Van Giffen. Je ziet hem als triomfator; als grote overwinnaar van de Nederlandse archeologie. Je ziet hoe belangrijk hij zichzelf vindt. Hij zag er altijd keurig uit. Een zwart pak met vest, een gouden horlogeketting en altijd een hoed op. In het begin was dat misschien ook wel nodig, voor status en prestige." Aan het woord is Dr. Leo Verhart. Archeoloog en schrijver van een enorm dikke dubbelbiografie over Albert Egges van Giffen en die andere belangrijke - maar ietwat in de vergetelheid geraakte Nederlandse archeoloog: Jan Hendrik Holwerda. Verhart deed jarenlang grondig onderzoek naar het leven en het werk van de twee mannen, die begonnen als respectievelijk leerling en meester. Het waren bepaald geen vrienden. Sterker: het werden vijanden voor het leven. Maar het begon allemaal heel anders.
Er waren hele specifieke regels hoe je met ambtenaren moest omgaan. Daar had Van Giffen geen oren naar, die schoffeerde z'n personeel. Daar werd hij op aangesproken.
Leo Verhart
Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 07-09-1929
Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 07-09-1929 © Delpher

Een conflict dat escaleert en een levenslange ruzie

We zitten met Verhart op het terras van het Drents Museum in Assen, waar Van Giffen ooit conservator was. Dat had ook anders kunnen lopen, want het Leids Museum van Oudheden ontving Van Giffen begin jaren '10 van de vorige eeuw met open armen. Zoon van de directeur is Jan Hendrik Holwerda, Van Giffen begint er als zijn leerling. Aanvankelijk is het een veelbelovende samenwerking. Leo Verhart: "Albert Egges van Giffen is een jonge bioloog, een domineeszoon uit Drenthe. Als student houdt hij toezicht bij het opgraven van terpen, die destijds commercieel worden afgegraven en waar oudheidkundige vondsten worden gedaan. De jonge Van Giffen, tot die tijd misschien een beetje doelloos in het leven, wordt gegrepen door de archeologie."
"De Holwerda's willen hem in Leiden hebben, onder de indruk als ze zijn van zijn werklust, ambitie en intelligentie. Dat gebeurt in 1912. Die zomer graaft Van Giffen de veenweg van Buinen op. Daar gaat het mis. Hij kon heel slecht omgaan met personeel. Hij had heel hoge eisen, maar dit waren ambtenaren die min of meer van 9 tot 5 werkten. Er waren specifieke regels hoe daarmee om te gaan. Daar had Van Giffen geen oren naar, die schoffeerde z'n personeel. Daar werd hij op aangesproken."
Hij komt in conflict met Holwerda en dat escaleert. "Dat loopt inderdaad helemaal uit de hand, Van Giffen, een beginnend archeoloog, krijgt het voor elkaar om de zaak op het bureau van de minister-president te krijgen, die heeft wel wat anders aan z'n hoofd, de Eerste Wereldoorlog is uitgebroken. Het wordt niet opgelost. Zo beschuldigt Van Giffen Holwerda van wetenschappelijke fraude."
Leo Verhart, archeoloog en schrijver van de dubbelbiografie over Holwerda en Van Giffen
Leo Verhart, archeoloog en schrijver van de dubbelbiografie over Holwerda en Van Giffen © RTV Drenthe / Sophie Timmer
Waar zit 'm dat nou in, die levenslange vete? Verhart: "De Holwerda's waren heel erg formeel, alles moest via bepaalde regeltjes lopen. Van Giffen ging het om de archeologie en het doel heiligde de middelen. In 1916 is als oplossing bedacht dat Van Giffen 'budget-neutraal' naar Groningen ging. Binnen de kortste keren wordt hij daar conservator, eerst in het Drents Museum en daarna in het Groninger Museum. In 1919 krijgt hij vanuit de universiteit in Groningen een paar lokalen toegewezen en dat wordt in 1920 zijn nieuwe instituut: het Biologisch-Archeologisch Instituut."
"Van Giffen krijgt van de overheid de ruimte om een nieuwe regeling voor de archeologie in Nederland te ontwerpen. Dat is echt zijn grote overwinning, want dan wordt Leiden er helemaal uitgewerkt en speelt geen enkele rol meer in de Nederlandse archeologie. Er komt één Rijksdienst die de Nederlandse archeologie verder gaat vormgeven en het hoofd van die dienst is natuurlijk Van Giffen. In 1950 heeft hij alle posities die je je maar kan voorstellen."

Een groot archeoloog en een moeizame persoon

Van Giffens betekenis is groot, vooral voor het onderzoek naar de hunebedden, daarvan mag zijn driedelige hunebeddenatlas De hunebedden van Nederland getuigen. Tot op de dag van vandaag een standaardwerk. Het is ook onomstotelijk dat Verhart Van Giffen neerzet als de grote archeoloog die hij was. Maar gaandeweg zijn onderzoek verloor Verhart ook iets van zijn ontzag voor Van Giffen: "Kijk, aan mensen zitten altijd twee aspecten, het persoonlijke en het werk. Het is onvoorstelbaar wat hij tot stand heeft gebracht, hoeveel opgravingen hij heeft uitgevoerd en zijn publicaties en ga zo maar door. Dag en nacht was hij daar mee bezig. Daarnaast heb je hem als mens, dan komt er een moeizame persoon naar voren. Waar ik toch wat minder waardering voor krijg", stelt Leo Verhart vast. Van Giffens opstelling in de Tweede Wereldoorlog zal hierbij mogelijk ook van invloed zijn geweest.
Je ziet dat hij in de loop van de oorlog toch een beetje aan de kant zat, waarvan je nu denkt: had beter niet gekund.
Leo Verhart
Van Giffen geeft uitleg van de diverse grondlagen en wijst deze aan met een stok. De andere personen op de foto zijn niet bekend.
Van Giffen geeft uitleg over de diverse grondlagen © Het Noorden in Woord en Beeld. Drents Archief.

Van Giffen en de Tweede Wereldoorlog

Leo Verhart: "De Duitse bezetters hadden veel belangstelling voor archeologie. Aan het begin van de oorlog bleek al snel dat je niet bij Van Giffen moest zijn voor directe medewerking als propaganda en het bedrijven van nationaal-socialistische archeologie. Ondertussen was Van Giffen wel de belangrijkste archeoloog van Nederland. Hij had macht en mogelijkheden. Je ziet dat hij in de loop van de oorlog toch een beetje aan de kant zat waarvan je nu denkt: had beter niet gekund, dat hij met de Duitsers meedenkt en meewerkt. Met name bij de aanleg van vliegvelden. Hier in Drenthe worden vliegvelden in Zeijen en in Havelte aangelegd. Hij is bereid daar het archeologisch vooronderzoek te doen. Maar hij had dat kunnen traineren. Er waren mogelijkheden voor hem."
still podcast Drenthe Toen over Albert Van Giffen
Podcast Drenthe Toen over Albert Van Giffen © RTV Drenthe
19 06 Drenthe Toen Podcast Leo Verhart over Albert van Giffen

Win de dubbelbiografie van Leo Verhart

Het hele gesprek met Leo Verhart hoor je zondag 19 juni in Drenthe Toen, als podcast of via Uitzending Gemist. Het boek van Leo Verhart, in twee banden gepubliceerd heet: 'Parallelle sporen. Een dubbelbiografie over de archeologen Jan Hendrik Holwerda (1873-1951) en Albert Egges van Giffen (1884-1973)', en wordt uitgegeven door Uitgeverij Matrijs in Utrecht. Wij mogen een exemplaar verloten. Meedoen? Mail waarom je deze boeken graag wilt hebben, inclusief naam en adres naar; drenthetoen@rtvdrenthe.nl
De dubbelbiografie over Holwerda en Van Giffen
De dubbelbiografie over Holwerda en Van Giffen © RTV Drenthe / Sophie Timmer

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.