Bartje ouderwets? Nee hoor, na ruim tachtig jaar nog altijd springlevend

Wie aan Drenthe denkt, denkt aan Bartje. En wie aan Bartje denkt, denkt al gauw aan bruine bonen. Want Bartje, die 'bidt niet veur bruune bonen'. Bartje is een icoon in Drenthe. Ook vandaag nog.
Het verhaal van Bartje begon ooit met een boek, lang geleden. Anne de Vries uit de vroegere buurtschap Kloosterveen, bij Assen, schreef het boek in de winter van 1934-1935, toen hij leraar was in Zeist. Het boek vertelt het verhaal over de familie Bartels, een arm landarbeidersgezin. Bartje is rebels en haalt allerlei kwajongensstreken uit. Het gezin wordt nóg armer, wanneer zijn vader zijn werk kwijtraakt door een streek van Bartje en zijn broer.

Lovende recensies

Het boek is enorm populair, en wordt 'een succes in de Nederlandsche literatuur', zo schrijft de Nieuwe Apeldoornsche Courant op 5 juli 1937. "Gaarne maken wij melding van het groote succes dat de tot op heden vrijwel onbekende schrijver Anne de Vries heeft met zijn roman Bartje."
Er worden lovende recensies geschreven over het boek van De Vries. "(...) Een buitengewoon eenvoudig geschreven boek van den oud-Assenaar - thans Zeister - onderwijzer Anne de Vries, die met deze geschiedenis van het Drentsche arbeidersjongetje een zoo uitnemend debuut heeft gemaakt, dat we mogen wenschen, dat de schrijver de Nederlandsche literatuur met meer werk van dit zuivere gehalte moge verrijken", schreef de Provinciale Drentsche en Asser Courant.

'Werkelijkheidswaanzin en fantasie'

Het verhaal van De Vries is volgens de recensent eenvoudig, realistisch, menselijk en ontroerend. "Dat hij Bartje voor zich ziet als een echt Drentsch arbeidsjongetje, dat in zeer armoedige omgeving opgegroeid, nuchteren werkelijkheidszin paart aan fantasie van het zuiverste water."
Zo. Die recensie kun je nog eens in je zak steken. Bartje is populair en wordt vertaald in onder meer het Duits, Zweeds, Deens en Hongaars. Later verschijnt nog het vervolg, Bartje zoekt het geluk.
Tekst gaat verder onder de foto

Een advertentie voor het boek van Anne de Vries

Het Bartje-beeld

Daarna is het eventjes stil rond Anne de Vries en Bartje. Maar ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van De Vries werd er op 4 september 1954 een beeld van Bartje onthuld. Dat gebeurde achter het oude gemeentehuis van Assen. Het beeld was gemaakt van kalksteen en werd dus een makkelijk doelwit voor vandalen. De beeldhouwster, Suze Boschma-Berkhout, maakte daarom in 1981 een nieuw, bronzen beeld. Het origineel verhuisde toen naar de hal van het gemeentehuis, maar staat sinds 2013 bij het Drents Archief.

Bartje wordt 'wereldberoemd' in Nederland

Het beeld bleek nog lang niet het einde van Bartjes roem. Anne de Vries kreeg die hernieuwde populariteit niet meer mee, hij overleed in 1964. Willy van Hemert besloot in 1972 een televisieserie te maken van het boek. Bartje werd 'wereldberoemd' in Nederland en groeide uit tot een Drents symbool.
Er zijn zestig amateuracteurs nodig. De dan 9-jarige Jan Krol uit Drouwen krijgt in juni 1972 de hoofdrol. Met zijn blonde haren en grote, blauwe ogen voldoet hij het meest aan de eisen die regisseur Van Hemert stelde. Een maand daarvoor wist Van Hemert al dat hij Jan Krol zou kiezen, maar hij hield die naam enige tijd geheim. Reden? De ouders van Jan waren bang dat hun zoon door de publiciteit een soort tweede Heintje zou worden. Ook moest Van Hemert nog wachten op goedkeuring van de Arbeidsinspectie.
Tekst gaat verder onder de foto

Het Nieuwsblad van het Noorden plaatste deze foto in de zomer van 1972

Opa Scheepers moet drie weken het huis uit

De zevendelige serie werd in verschillende dorpen opgenomen. "Voor het maken van de filmopnamen moeten twee huisjes worden ontruimd. Het gezin Ensing te Roswinkel gaat zijn typisch Drentse huisje tijdelijk verlaten en de 80-jarige opa Harm Scheepers te Drouwenerveen gaat drie weken bij zijn dochter wonen", schreef De Waarheid dat jaar. De tv-serie Bartje was Drentstalig. Alhoewel, het was eigenlijk meer een soort verbastering van het Drents, 'omdat andere Nederlanders er ook iets van moeten verstaan'.
Tekst gaat verder onder video

"Ik bid niet veur bruune bonen", de legendarische scène in de tv-serie.

'Het is hier rustig en zo moet het ook blijven'

Bartje is enorm populair. Wat deed die roem met Jan Krol? Eigenlijk niet zoveel. Geen kapsones, gewoon normaal doen. "Jan is duidelijk Jan gebleven, dat willen we graag zo houden", kopte het Nieuwsblad van het Noorden op 18 januari 1973. Pa en ma hielden journalisten zoveel mogelijk buiten de deur. "Het is hier rustig en zo moet het ook blijven (...). Door al die artikelen over onze zoon lopen we het gevaar dat straks massa's mensen naar Drouwen komen om te gaan bekijken waar Bartje woont, met alle gevaren ook voor Jan."
Tekst gaat verder onder de foto

Bartje is enorm populair, zoals het Limburgsch Dagblad hier liet zien

Bartje leeft

De tv-serie werd in 1985 en 2004 herhaald. Vandaag de dag leeft Bartje ook nog altijd. Begin april werd een achter meter hoog beeld van Bartje langs de A28 bij Assen-Zuid gezet. Een ludieke actie, maar wat bleek? Heel veel mensen wilden een foto maken van het beeld en moesten daarvoor over het erf van de boer om erbij te kunnen komen.
Het beeld werd al snel weggehaald. Wekenlang werd er gespeculeerd over waar Bartje naartoe zou gaan? Vandaag kwam dan eindelijk het hoge woord eruit: Bartje gaat naar Beilen.

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.