Nieuwe expositie Kamp Westerbork laat zien dat na bijna tachtig jaar de oorlog nog altijd dichterbij is dan je denkt
8 juli 2022, 16:45 • 4 minuten leestijd
Alex is slechts dertien jaar als hij met de trein weggevoerd wordt naar Sobibor. Waar hij belandt in de gaskamer. Zijn vader overleeft de oorlog en krijgt een nieuwe zoon. Zijn naam? Ook Alex. De 'nieuwe' Alex draagt samen met die naam ook een zware last met zich mee. Zijn vader ziet hem namelijk als de opvulling van het inktzwarte gat dat de oorlog in het gezin heeft geslagen.
"Hij krijgt letterlijk van zijn vader de opdracht mee om enigszins te herstellen wat hij in de oorlog verloren is", vertelt onderzoeker van Herinneringscentrum Kamp Westerbork Bas Kortholt. De oorlog mag dan al bijna 80 jaar afgelopen zijn, vrijheid heeft Alex nooit echt gekend.
Gelaagdheid
Het verhaal van Alex is volgens Kortholt slechts een van de honderdduizenden verhalen die het herinneringscentrum zou kunnen vertellen tijdens de nieuwe expositie die vandaag is geopend. Een gedeelte van de tentoonstelling - waar ook het verhaal van Alex te zien is - wordt om de twee maanden opnieuw ingevuld door een gastconservator. Het andere gedeelte is permanent.
"Voor veel bezoekers die hier komen lijkt de oorlog heel ver weg. Maar voor sommigen is het nog iets wat elke dag speelt", legt de onderzoeker uit. "Dat is iets wat wij ook mee willen geven. Dat Kamp Westerbork voor deze mensen, de overlevenden en nabestaanden, een heel andere plek is dan bezoekers met kinderen die hier bijvoorbeeld in de vakantie komen."
Volgens herinneringscentrum-directeur Bertien Minco laat de nieuwe expositie de gelaagde geschiedenis van het kampterrein zien. En niet alleen die van doorvoerkamp voor Joden, Sinti en Roma. "Na de oorlog is het ook een repatriëringskamp geweest voor Indische Nederlanders. En natuurlijk Woonoord Schattenberg, voor de Molukse Nederlanders."
Nieuwe expositie toont gelaagdheid Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Toen en nu
Ondertussen zetten medewerkers de laatste puntjes op de i bij het andere gedeelte van de expositie. Op de muren staat een grote tijdlijn van toen naar de tijd van nu. Ondertussen worden er vragen gesteld over de oorlog en het herinneringscentrum die in de loop der jaren speelden. Moet je bijvoorbeeld hoogbejaarde oorlogsmisdadigers nog berechten? Doet alle aandacht voor Anne Frank wel recht aan alle andere Joodse slachtoffers? En mogen we vandaag de dag bepaalde actualiteiten vergelijken met de Holocaust?
"Bij deze expositie is het wel de bedoeling dat je gaat nadenken over op wat voor verschillende manieren over de oorlog gedacht is en gedacht wordt", benadrukt Minco. Onlangs schreef ze zelf een column over hoe erg het haar stoorde dat Kamp Westerbork werd gebruikt in een programma dat een satirisch item maakte over de zogenoemde cancelcultuur. Het kampterrein speelt in het item een fictieve locatie voor een festival voor gecancelde artiesten. Minco noemt dat smakeloos en kwetsend.
En ook vindt ze het storend dat tegenwoordig te pas en te onpas de vergelijking met de Tweede Wereldoorlog wordt gemaakt. "Waarom moet dat? Je ziet de boerenprotesten, de coronaprotesten. Overal wordt de Jodenvervolging er bij gehaald. Dan denk ik: Hallo, kunnen we dat ook laten? Het heeft helemaal geen verbinding met elkaar. Ik vind het smakeloos en het laat zien dat mensen geen idee hebben wat dat heeft ingehouden. Dus als ik zulke dingen hoor, denk ik: werk aan de winkel voor ons."
Leermoment
Het zijn dus dit soort vraagstukken die tijdens de expositie opgeworpen worden. Maar die ook dagelijks bij alle medewerkers van het herinneringscentrum voorbijkomen en waarover gediscussieerd wordt.
"Deze tentoonstelling gaat ook heel erg over het vraagteken", legt onderzoeker Kortholt uit. "En dan niet zozeer over wat Herinneringscentrum Kamp Westerbork vindt." Het doel is om bezoekers zelf tot bezinning te brengen. "Dat als ze hier weggaan, thuis verder stilstaan bij wat ze hier gezien hebben en denken: goh, het is toch complexer dan ik gedacht had. Dan hebben we iets goeds neergezet."
