Komt Drenthe er bekaaid vanaf in het Rijksmuseum?

Voor de Zoek het uit!-vraag van deze week nemen we de Eregalerij onder de loep. Mark Robijn uit Meppel stuurde een vraag in over deze gang met de beroemde schilderijen in het bekendste museum van Nederland. "In de Eregalerij van het Rijksmuseum heeft elke provincie zijn eigen boog. Nou ja, elke provincie... Drenthe deelt de boog met Groningen! Waarom?"

Wie het Rijksmuseum ooit heeft bezocht, is ongetwijfeld door deze gang gelopen. De lange Eregalerij heeft één duidelijke richting: rechtdoor naar de Nachtwachtzaal. In de zijkabinetten, de nissen langs de wanden, zijn de topstukken van de meesters uit de zeventiende eeuw te zien. Op de gietijzeren balken rondom de kabinetten staan de namen van beroemde zeventiende-eeuwse schilders.

Op de halfronde wanden boven de kabinetten zijn de wapens van de elf Nederlandse provincies en hun hoofdsteden afgebeeld. Elf provincies? Jazeker, want toen het Rijksmuseum werd gebouwd, in 1885, bestond de provincie Flevoland nog niet.

Jenny Reynaerts is senior conservator 19de eeuw bij het Rijksmuseum. Ze legt uit wat er op de bogen te zien is: "Elke provincie is afgebeeld met zijn eigen ambacht en in de hoeken van elk doek staan steeds de wapens van de provincie en de provinciehoofdstad. In het midden staat steeds een allegorische vrouwenfiguur; zij symboliseert het kunstvak waarin de provincies uitmunten, volgens de ideeën van toen. Naast haar staan steeds twee personen die het vak beoefenen, meestal ambachtslieden."

Tegenwoordig zijn op veel bogen witte vlakken te zien, op plekken waar eerst het vrouwenfiguur of een ambacht werd uitgebeeld. Dit heeft te maken met het verval van de muurschilderingen.

Op de kop van de Eregalerij, boven de ingang, zit de boog waarop Drenthe vertegenwoordigd wordt. Als je de galerij binnen komt en naar de Nachtwachtzaal loopt, sta je er dus met je rug naartoe. Daarnaast deelt Drenthe de boog met Groningen. Links en rechts zijn wapens van provincie en stad Groningen te zien, onderaan in het midden het wapen van Drenthe met Maria en Jezus, erboven staat 'Drenthe' en eronder 'Assen'.

Het lijkt een ondervertegenwoordiging van onze provincie, waar andere provincies voorzien zijn van twee wapens (provincie en provinciehoofdstad) en allemaal, behalve Groningen, hun eigen boog. Waarom komt Drenthe er op het eerste gezicht zo bekaaid vanaf?

Reynaerts: "De indeling begint met een eenvoudige rekensom: de Eregalerij heeft aan weerszijden vier kabinetten, plus twee kopse kanten, een richting de Voorhal en een richting de Nachtwachtzaal. In de bogen boven de kabinetten en boven de ingangen aan de kopse kant zijn de provincies afgebeeld. Noord-Holland kreeg de ereplaats boven de ingang naar de Nachtwachtzaal, en Groningen en Drenthe delen aan de andere kant één plek. Dat is in 1885 zo bepaald door de bedenkers van het decoratieprogramma: architect Pierre Cuypers, de verantwoordelijke staatsbeamte Victor de Stuers en de kunsthistoricus Josephus Alberdingk Thijm."

Alle drie de heren waren katholiek. En dat blijkt nogal van invloed, want op verschillende plekken is dat te merken. Zo ook in de Eregalerij, legt Reynaerts uit. "Omdat er elf provincies zijn en slechts tien bogen, delen Groningen en Drenthe één plek, maar wel een prominente: boven de doorgang naar de Voorhal, dus tegenover de Nachtwachtzaal. Dat moet beschouwd worden als een ereplaats." Drenthe komt er dus helemaal niet bekaaid af.

Hoe zit dat dan? Waarom gaf Cuypers Drenthe een ereplaats, terwijl onze provincie sinds de 17de eeuw altijd als arm en onbelangrijk was beschouwd? Drenthe was in die tijd wel een zelfstandige provincie, maar had bijvoorbeeld geen stemrecht in de Staten-Generaal.

Reynaerts komt terug op het katholicisme van de architect, de staatsbeambte en de kunsthistoricus: "Het wapen van Drenthe toont als enige provincie de maagd Maria, een bij uitstek katholieke heilige, met het kindje Jezus op haar arm. Zo sluipt het katholieke element de zaal binnen, en nog wel op een plek die goed in het oog valt, pal tegenover de Nachtwacht."

De heren hebben bij de indeling van de zaal dus nagedacht over welke provincie op de kop van de galerij te zien moest zijn, en kwamen daarbij uit op Drenthe. De maagd Maria met haar zoontje Jezus verdienen, zo bedachten de katholieke mannen, een ereplaats.

Heb jij ook een vraag? Stuur die dan in naar Zoek het uit!