100ste geboortedag van de ‘James Bond van Meppel’ die geen verzetsheld mocht worden

Tentoonstelling over neergestort verzetsvliegtuig in 1998
Tentoonstelling over neergestort verzetsvliegtuig in 1998 © ANP
Het leest als een spannend jongensboek; het levensverhaal van de Meppeler Pieter Jacob Kwint, zoon van een hoteleigenaar aan het Kerkplein in Meppel. Kwint zit in de Tweede Wereldoorlog zo diep in het verzet dat hij op de vlucht slaat. Via een omweg komt hij in Engeland terecht. Na een ontmoeting met koningin Wilhelmina wordt hij opgeleid tot spion en ingezet in de strijd tegen Duitsland. Een strijd waar hij uiteindelijk niet aan kon beginnen.
Vandaag is zijn honderdste geboortedag.
Kwint heeft het niet op de Duitsers. Tijdens de oorlog studeert Kwint aan de Universiteit van Amsterdam. Als hem wordt gevraagd zich loyaal te verklaren aan Duitsland, weigert hij. Vanaf dat moment moet Kwint onderduiken. Om uit handen van de bezetter te blijven, werkt Kwint voor kerken en boeren in het hele land en raakt betrokken bij het verzet.

Duits uniform

Op dat moment loopt het niet goed met het verzet: veel groepen worden opgerold door Duitse Gestapo-agenten. "De praatzuchtige neigingen van de Nederlanders dragen hieraan bij", zal Kwint later laten optekenen. De vele arrestaties dwingen Kwint tot een besluit: hij wil weg uit Nederland.
Een eerste poging om via Zweden Groot-Brittannië te bereiken mislukt. Daarna trekt Kwint de stoute schoenen aan, of beter gezegd de zwarte laarzen. Volledig gekleed in een uniform van het Duitse leger stapt hij op 8 november 1943 in een trein richting de Franse Pyreneeën. Op 29 november staat hij, na een barre voettocht door de bergen, op Spaanse bodem. Hij wordt direct gearresteerd en naar de gevangenis gebracht.

Geen warm onthaal

Spanje is op dat moment Duitsland-gezind en vertrouwt Kwint niet. Pas op 19 januari 1944 komt hij vrij omdat het Nederlandse consulaat hem vrij praat, waarschijnlijk met hulp van smeergeld. Het lukt Kwint uiteindelijk om in de Engelse kolonie Gibraltar op een schip naar Engeland te stappen.
Op 16 maart 1944 zet Kwint eindelijk voet aan wal in het land waar hij zo graag naartoe wilde, maar een warm onthaal is er allerminst. Hij wordt verhoord door de Britse geheime dienst, die extreem voorzichtig is omdat er Duitse spionnen gesignaleerd zijn. Het verhoor duurt drie dagen, en dat komt niet in de laatste plaats omdat Kwint op de praatstoel zit. Dankzij het Nationaal Archief in Den Haag is het verslag van de geheime diensten bewaard gebleven. Het is elf pagina's lang (drie is gebruikelijk).
Pieter Jacob Kwint
Pieter Jacob Kwint © 'Zij sprongen bij Nacht'

Bommenwerper

De Britten schatten Kwint in als betrouwbaar en zijn ruime verzetservaring zet hen aan het denken. Hij mag op audiëntie bij koningin Wilhelmina en van haar mag hij zelf een divisie kiezen waarbij hij wil strijden. Hij kiest voor de geheime dienst. Kwint wordt overgeplaatst naar een geheime locatie en krijg een opleiding tot geheim agent, die hij binnen drie maanden afrondt.
Op 5 juli moet hij voor het eerst zijn spullen pakken. Even na middernacht zal hij voor het eerst opstijgen, opgeleid voor het uitvoeren van speciale opdrachten als spionage en sabotage in bezet gebied. Voorzien van valse papieren en gangbaar Nederlands geld stapt hij in een Britse Hudson-bommenwerper om boven Friesland te worden gedropt ter ondersteuning van het verzet.
De klok slaat 01.05 uur in de nacht als in het Engelse Bedfordshire een vliegtuig van de luchtmacht opstijgt. Aan boord acht mannen, waarvan vier spionnen. Eén van de spionnen is Pieter Kwint.

Twijfel bij de bezetter

Of het ooit tot een parachutesprong gekomen is, zullen we nooit weten. Kwint wordt op 16 juli 1944 midden op het IJsselmeer uit het water gehaald door een visser. Zijn lichaam heeft geen verwondingen. Verdrinking wordt als doodsoorzaak opgegeven door een Duitse militaire arts. Omdat Kwint onder zijn leger-overall burgerkleding draagt, denkt de arts dat het een piloot in opleiding is. Hij wordt een dag later begraven nabij de haven van Makkum in Friesland.
Als enkele dagen later de teller op drie dode 'piloten' staat, begint de bezetter te twijfelen. Burgerkleding? Misschien was dat wel met het doel om heel snel op te gaan tussen de normale bevolking. Gaat het hier om een spion? Het lichaam van Kwint wordt opgegraven en onderzocht. De leren riemen worden opengemaakt en blijken gevuld met geld. De Duitse arts krijgt een berisping.

Overloper

Hoe het vliegtuig gecrasht is, is onduidelijk. Bronnen zeggen dat het neergeschoten is door een Duits vliegtuig dat opsteeg vanaf Leeuwarden. Schrijver Eddy de Roever van 'Zij Sprongen bij Maanlicht' houdt ook andere opties open. Drie spionnen worden drijvend aangetroffen, drie bemanningsleden spoelen aan. Was het vliegtuig in tweeën gebroken? Of zijn de meegenomen explosieven ontploft?"
In Groot-Brittannië is het op dat moment nog de vraag hoe het met de spionnen is afgelopen. Dat het vliegtuig verongelukt is begrijpen ze, omdat het niet is teruggekeerd. Maar een ongeluk kan ook gebeuren nadat de piloten veilig zijn aangekomen. Het wordt pas duidelijk dat het slecht met de spionnen is afgelopen, als een Nederlander die als tolk werkt voor de Duitsers, wil overlopen naar de Engelsen.
Politie buitendienstverslag
Politie buitendienstverslag © Nationaal Archief

Vervelende brief

De tolk wil de Engelsen bewijzen dat hij over waardevolle informatie bezit. Hij vertelt dat hij zojuist de vertaling heeft gedaan van papieren die gevonden zijn op een paar verdronken geheim agenten, aangespoeld in juli. De Britse geheime dienst weet op dat moment dat er een ramp gebeurd is en dat de agenten niet meer leven.
Bij familie Kwint in Meppel valt een vervelende brief op de deurmat. "Wij hebben de droevige plicht u mede te deelen dat uw zoon als geheim agent met een bijzondere opdracht in bezet Nederland zou worden geparachuteerd. Zoowel Uw zoon als de bemanning zijn als vermist gerapporteerd. Nasporingen hebben sedertdien geenerlei resultaat mogen opleveren, zoodat wij moeten aannemen dat de luitenant Kwint voor zijn Vaderland is gesneuveld, na zich bereid verklaard te hebben een zeer gevaarlijke opdracht uit te voeren."
"Het vliegtuig dat hem ter plaatse zou brengen is evenwel niet op zijn basis aangekomen. Wij gedenken hem met eerbied en dankbaarheid en betuigen U ons oprecht en diep medeleven."
In een bijgevoegd verslag van een Amerikaanse trainer staat: "Kwint had een zeer goedaardig karakter en heeft een eersteklas gevoel voor humor. Soms nogal prikkelbaar, maar ik geloof dat hij onder stress koel en vastberaden zou kunnen handelen. Heeft hoge idealen en wil heel, heel graag voor zijn land werken."
Pieter Jacob Kwint over de Drentse burgemeesters
Pieter Jacob Kwint over de Drentse burgemeesters © archief

Derde keer begraven

"Dit was een held", zegt Sierk Plantinga van het Museum Engelandvaarders in Noordwijk aan Zee. "Dit waren de James Bonds van die tijd. Niet voor niets is veel uit de films die wij kennen, op de Nederlandse Engelandvaarders gebaseerd." Plantinga sluit niet uit dat ook Kwint een license to kill had. "Het is heel Nederlands om daarover te discussiëren, maar in deze oorlogstijd was alles geoorloofd."
Als dank voor zijn inzet, krijgt de familie Kwint een bedrag van 15.000 gulden. Een voor die tijd enorm bedrag, vergelijkbaar met ruim 200.000 euro anno nu. "Dat is een soort risicogeld", zegt Plantinga. Na de oorlog stuurde koningin Wilhelmina ook nog een brief en Kwint kreeg het 'Kruis van Verdienste'. Plantinga vindt dat opvallend. "De meeste spionnen hebben een veel hogere militaire onderscheiding gekregen voor hun dappere daden. Kwint niet, vermoedelijk omdat hij helaas geen missie heeft kunnen volbrengen."
Pieter Jacob Kwint is na de oorlog voor een derde keer begraven, dit keer in zijn geboorteplaats Meppel. Daar ligt hij nu op de algemene begraafplaats. Voor zijn Engelandvaart heeft Kwint het Kruis van Verdienste ontvangen. Zijn geboortedag wordt verder niet herdacht. De enige plek die aan Kwint herinnert is zijn graf.

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.