Drenthe: als laatste provincie eindelijk aan het spoor

"Dynamiek?" Kitty Janssen, auteur van het 'Asser spoorboekje', nuanceert onmiddellijk. "Ze hebben er namelijk 25 jaar over gedaan vanaf het noemen van de treinverbinding met Assen, totdat 'ie er lag. Men meende dat er tussen Meppel en Groningen 'geene plaatsen van belang lagen' waar een trein zou moeten stoppen", vertelt Janssen. Groningen werd wel van belang geacht, maar dat kon wel via Leeuwarden. "De lijn Meppel-Leeuwarden was veel belangrijker dan de lijn Meppel-Groningen."

In Drenthe dachten ze er uiteraard anders over dan in politiek Den Haag. Ter vergelijking: de eerste spoorverbinding was die tussen Haarlem en Amsterdam in 1839. Drenthe was in 1870 aan de beurt. Als laatste provincie in Nederland.

We gaan terug naar 30 april 1870. Het is groot feest, want de eerste trein rijdt officieel door Drenthe en de lijn wordt in gebruik genomen. Janssen: "Wat er ligt is een verbinding tussen Groningen-Meppel met een stuk of zeventien stations daartussen: Koekange, Wijster, Oranjekanaal, Oudemolen, De Punt; noem maar op. Er reden nog geen auto's, er lagen niet overal kanalen: veel mensen werden ontsloten via de trein."

De snelheid was volgens Janssen niet te vergelijken met die van nu. Het was ook nog enkelspoor, want er is niet meteen dubbelspoor aangelegd. "In het begin kwam er drie keer per dag een trein voorbij, beide kanten op. Later werden dat er meer", legt Janssen uit. "Het spoor werd gemengd ontvangen. Er was onrust en ook blijdschap. In de krant stonden zinnen als 'De vuurkast rolt donderend Drenthe binnen'".

Wanneer was je groot genoeg om een station te hebben, inclusief imposant gebouw? "Dat ging niet alleen om inwonersaantallen, maar dat ging ook om geld. Hoogeveen bijvoorbeeld heeft er een heleboel guldens tegenaan gegooid om die spoorlijn daar langs te krijgen en toen viel Ruinen af", zegt Janssen.

"De keus voor de stations werd van bovenaf bepaald. Er was een hele lijst met typen stations. Was je plaats zo groot of werd er zoveel goederenvervoer verwacht - want dat telde ook mee - dan kreeg je een station van een bepaalde klasse. En daar ging de minister zich dan weer mee bemoeien. Assen kreeg een station van de derde klasse, net als Meppel. Al heeft Assen wel een gewijzigde versie. De meeste anderen die een station kregen zoals Beilen, Vries en Zuidlaren, kregen een vijfde klasse. De rest kreeg een halte, een hokje of een spoorwachtershuisje."

In het begin was alles nog in particuliere handen. Dat veranderde in 1860 met de spoorwegwet. Janssen: "Toen draaide alles helemaal om. Eerst moesten particulieren alles doen en daarna werd besloten dat het zo belangrijk was dat het van staatswege moest worden aangelegd. Daarom heetten de spoorlijnen ook Staatslijn A, B, C enzovoorts. De lijn Meppel-Groningen was C, maar die mocht dus pas aangelegd worden nadat A (Meppel-Leeuwarden) en B (Leeuwarden-Groningen) waren aangelegd."

In de jaren dertig zijn veel kleine stations in Drenthe al gesloten. Maar in het begin van de oorlog gingen de meesten weer open. Janssen: "En dan is Beilen een vreemde eend in de bijt: dat was al gesloten, ging tijdens de oorlog weer open en is na de oorlog als enige opengebleven. Zelfs met een eigen nieuw stationsgebouw wat ook echt 'type Beilen' heet en op meerdere stations is gebouwd."

Dat de kleine stations opengingen tijdens de oorlogsjaren had vooral een praktische oorzaak. Er was gebrek aan benzine en ook de stoomtrein ging weer rijden, al was deze voor de oorlog al grotendeels verdwenen. Er reden al dieseltreinen in de jaren 30. Na de Tweede Wereldoorlog gaat het hard met de ontwikkelingen op spoorgebied.

De afgelopen decennia heeft iedereen de veranderingen rond en op het Asser station kunnen meemaken. Er is veel gebeurd. Daarvoor is Assen altijd een behoorlijk knooppunt geweest. Zo liepen er goederenlijntjes, de eerste al in 1888, naar Assen-Oost. Vanaf 1905 was er de trein naar Stadskanaal die uit Assen vertrok. En dan 1914, '15, '18 waren er natuurlijk de trams.

"Eigenlijk kwamen ze te laat", zegt Janssen. "Er zijn wel altijd heel veel plannen gemaakt. Als die in heel Drenthe allemaal waren uitgevoerd, was je om de tien passen over een tramrail gestruikeld. Aan de ambities lag het niet."

Meer over treinen, trams, rails en spoor in Assen en omgeving is te horen in Drenthe Toen, zondag 16 juni tussen 14.00-16.00 uur. Daarna via uitzending gemist en de podcast.

Exemplaar van het 'Asser spoorboekje' winnen? Wij mogen er één verloten. Mail naar drenthetoen@rtvdrenthe.nl.

Het 'Asser spoorboekje', een uitgave van de Asser Historische Vereniging, wordt vrijdag 21 juni vanaf 16.00 uur gepresenteerd in Warenhuis Vanderveen in Assen en is in de meeste Asser boekhandels te koop.