Hoe de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork uitgroeide tot icoon

Dirk Mulder was 33 jaar bij Herinneringscentrum Kamp Westerbork betrokken
Dirk Mulder was 33 jaar bij Herinneringscentrum Kamp Westerbork betrokken
Volgens bekenden is hij uitgegroeid tot een icoon en heeft hij het Herinneringscentrum gemaakt tot wat het nu is: een belangrijk monument met uitgebreide informatievoorziening. Maar hoe heeft directeur Dirk Mulder zo belangrijk kunnen worden? Hier een bijzondere blik op de carrière van Mulder door de ogen van drie mensen die hem goed kennen.
Mulder als eerste coördinator

Het is 1986 als het toenmalige bestuur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork, op dat moment drie jaar open, op zoek gaat naar een coördinator. Het werknemersbestand bestaat uit enkel twee vaste werknemers en een aantal vrijwilligers. “Het oorspronkelijke plan was dat er maar een paar duizend mensen op af zouden komen. Er was een expositie en er was een gebouw en daarmee zou er genoeg zijn Er hoefde verder niks ontwikkeld te worden,” vertelt Manja Pach, grondlegster van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Haar vader ontsnapte in de Tweede Wereldoorlog uit het kamp. Toen ze na een bezoek ontdekte dat er niets met de gevoelige plek werd gedaan, besloot ze zich voor het behoud en herinneren van de plek in te zetten.
Educatieve kennis of iemand met een museumachtergrond was er in 1986 niet. Dirk Mulder moest daar als eerste coördinator verandering in brengen. “Al heel snel bleek dat het om veel meer bezoekers ging dan de 5.000 die we hadden verwacht. In het eerste jaar kwamen er al 15.000 bezoekers en dat was niet te behappen met twee werknemers die daarvoor niet geschoold waren. Maar in 1986 kwam er geld voor een coördinator en dat werd Dirk", vertelt Pach.
Pach was destijds betrokken bij de sollicitatieprocedure van Mulder, maar was niet meteen overtuigd van zijn kunnen. “Dirk had een museumachtergrond en dat was wel goed, maar het ging wel om het Veenkoloniaal museum. Ik weet nog wel dat ik dacht van 'tja, hij is wel historicus, maar is dát nou de historicus die wij voor dít herinneringscentrum zoeken?' Het antwoord is ja. Dat is wel gebleken.”
Het verhaal gaat verder onder de video
Dirk Mulder door de ogen van Manja Pach
Ondertussen breidt Mulder het Herinneringscentrum uit. Het aantal van 15.000 bezoekers uit de beginperiode is inmiddels opgelopen tot zo’n 170.000 bezoekers in 2018. Het bezoekerscentrum wordt verbouwd. En behalve het nationaal monument met de omhoog gebogen spoorrails en het stootblok, ontworpen door kamp-overlevende Ralph Prins, komen er ook een monument met namen van slachtoffers en betonblokken die de plekken van barakken moeten aangeven.
“’Hoe geef je de herinnering vorm?’. Dat is eigenlijk altijd zijn thema gebleven", vertelt Pach. Die leidraad gaat gepaard met wat volgens haar de grootste verandering is: de manier waarop kennis wordt overgedragen. “Er is veel meer behoefte aan visueel materiaal. Wij hadden destijds een foto met een heleboel tekst erbij. Daar hoef je vandaag de dag echt niet meer mee aan te komen.”

Respect in de museumwereld

“Ook in de museumwereld neemt het Herinneringscentrum een steeds belangrijkere rol in”, vertelt Hein Klompmaker, studiegenoot en goede vriend van Mulder en oud-directeur van het Hunebedcentrum in Borger. “Door andere museumdirecteuren werd altijd met heel erg veel respect gekeken naar de prestaties van Dirk, ook toen de plek nog minder bezoekers trok. De resultaten spreken inmiddels voor zich. Al gaat het niet alleen over getallen, het gaat er ook om hoe je in de publiciteit bent. Het Herinneringscentrum is een voorbeeld geweest van goede landelijke en internationale publiciteit en dat heeft natuurlijk geen windeieren gelegd.”
Al bijna een halve eeuw trekken de vrienden en directeuren Mulder en Klompmaker samen op. Ze liepen in hun carrière vaak tegen dezelfde problemen aan en voorzagen elkaar van ‘goudeerlijk’ advies. “Dat liep een beetje in elkaar over. Zoals wij elkaars collega’s waren, zo zijn wij ook de vrienden die met elkaar schnitzels eten en een borreltje drinken. We zijn het zelden eens geweest, zaten elkaar altijd wat vliegen af te vangen. En dat vonden we zo leuk, dat het een soort cultuurtje werd", zegt Klompmaker.

Een formule die de tand des tijds overleeft

Toch zat er ook wel veel verschil tussen de twee musea waar de mannen aan het roer stonden, vertelt Klompmaker. “Bij ons in het Hunebedcentrum gaat het om archeologie en heel veel wat we niet weten. Bij het Herinneringscentrum gaat het vooral over hele persoonlijke verhalen, die ook in de geschreven berichten zitten. Je kunt de enormiteit van de holocaust eigenlijk alleen maar vertellen als je daar persoonlijke verhalen van maakt. Dat is de formule geweest die Dirk in het Herinneringscentrum heeft gebracht en die eigenlijk nog steeds heel goed werkt.”
Het verhaal gaat verder onder de video
Hein Klompmaker over zijn goede vriend Dirk Mulder
Doeko Bosscher, historicus en voorzitter van de huidige Raad van Toezicht is ook al jaren betrokken bij het Herinneringscentrum. Hij kijkt iets anders naar Mulder. “Hij had natuurlijk wel een visie, maar dat was niet eenduidige in de zin dat hij 33 jaar geleden iets groots voor zich zag en dat in die 33 jaar heeft geprobeerd te realiseren. Hij heeft zich ook voortdurend moeten aanpassen. Dirk heeft te maken gehad met een voortdurend veranderende omgeving. Elke dag is weer anders, net zoals de eisen die de maatschappij stelt. Door de wisseling van generaties, maar ook door de wisseling van stemmingen in het land. Daardoor moet een directeur heel flexibel omgaan met nieuwe omstandigheden. Hij speelde daar goed op in.”
Je moet gezien het onderwerp ook een diplomaat zijn. Tegelijkertijd is hij ook een historicus en een soort priester
Hein Klompmaker
De veranderende publieksdoelgroep was niet het enige waar Mulder in zijn carrière mee te maken had. Als directeur van zo’n plek moet je met gevoeligheden kunnen omgaan, vertelt Klompmaker. “Je moet gezien het onderwerp ook een diplomaat zijn. Je moet met hele verschillende emoties en verhoudingen overweg kunnen. Tegelijkertijd is hij ook een historicus en een soort priester. Je moet natuurlijk ook zelf overeind blijven met alles wat je in je hebt en waar je vandaan komt. Dat is hem eigenlijk wel natuurlijk afgegaan, maar wat zich in het laatste half jaar heeft voorgedaan heeft hem wel geraakt.”
Lees meer: Mulder na afgelasting Nacht van de Vluchteling: Je wordt weggezet als Holocaust-ontkenner
Pach herkent de dilemma’s waar Mulder in zijn carrière tegenaan is gelopen. “Het is een veld waar je op eieren moet lopen. Als je het voor de één goed doet, dan wil de ander toch iets anders”, legt ze uit. “Hij had, net als wij in de aanloopfase en wat nu nog steeds het geval is, natuurlijk te maken met heel veel verschillende partijen: de gemeente, de provincie, de Radiosterrenwacht met haar stiltezones en Staatsbosbeheer, de grondeigenaar, die over het kampterrein leuke, educatieve routes wilde maken. Maar hij heeft ook te maken met de gevoelens vanuit de Joodse organisaties. Nou, dat is niet altijd eenvoudig, om het maar even zacht uit te drukken", aldus Pach.
Naarmate meer partijen worden betrokken bij het Herinneringscentrum, worden ook de meningen sterker. “Die buitenwereld is heel dynamisch. Je moet eigenlijk elke week, elke maand, elk jaar weer even alle klokken gelijkzetten met die buitenwereld. Zo ook altijd bij de discussie over het laten zien van het ‘schuldige landschap’. Moet je het kwaad laten zien of niet? Het moet geen ‘Disney’ worden. Je moet soberheid betrachten en tegelijkertijd iets bieden waar de fantasie door wordt geprikkeld. Nou, dat is lastig probleem,” legt Bosscher uit.
Het verhaal gaat verder onder de video
Historicus Doeko Bosscher over Dirk Mulder
Hoe ging Mulder om met al die verschillende meningen? “Hij heeft zich opengesteld voor wat de buitenwereld vond, maar hij heeft er natuurlijk wel zijn eigen ideeën een belangrijke rol in laten spelen”, vertelt Bosscher. Klompmaker vult aan: “Dirk kun je van alles aanraden, maar je weet van tevoren: hij neemt wel zijn eigen besluit. In dat dilemma heeft hij vaak de juiste toon gevonden. Het Herinneringscentrum is een groot museum met een voorbeeldfunctie. Een voorbeeld in hoe je het juiste midden weet te vinden tussen aan de ene kant heel veel publiek trekken en aan de andere kant niet te commercieel doen.”
Dichter bij een icoon kun je niet komen
Doeko Bosscher

Mulder was volgens Bosscher precies de juiste man op de juiste plaats. “Hij is een hele goede directeur, hij is ontzettend belangrijk geweest voor de ontwikkeling van het Herinneringscentrum, juist in de opbouwfase. Het is dan heel belangrijk dat er een ‘stevige’ directeur staat die weet wat hij wil. Is hij een icoon? Ja, dichter bij een icoon kun je niet komen. Het is een directeur die mensen zich nog lang zullen herinneren. Hij heeft het postuur van een stevige man, de stem van een stevige man, maar hij heeft ook de mentaliteit van een stevige man.”
Pach: “Hij was voor mij een rots in de branding. Ook nadat ik als bestuurder van Westerbork afscheid had genomen. Bij de steun voor het Etty Hillesum Centrum in Deventer of bij mijn onderscheiding, waar hij een aanbeveling voor heeft geschreven. We waren het wel eens oneens over dingen, maar dat is niet interessant. Ik vind dat hij op een geweldige manier de dingen heeft vorm gegeven die voor mij belangrijk waren: zorgen dat je er kon komen, dat er iets te zien is en dat je er informatie kan halen.”
Vanaf 1 juli neemt Gerdien Verschoor het stokje bij Herinneringscentrum Kamp Westerbork van Dirk Mulder over.

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.