Militairen trainen gevaarlijke rivieroversteek: 'Je leert van elke oorlog'

Mei 2022. De inval in Oekraïne is al enkele maanden bezig. Bij het dorpje Bilohorivka bouwt het Russische leger een brug over de Donets. Een gevaarlijk plan, zo blijkt. Tijdens de oversteek worden de militairen onder vuur genomen, schrijven media. Zware Oekraïense gevechtsvoertuigen duiken op en verrassen de Russen. Er vallen naar verluidt zestig doden.

September 2022. Ongeveer 900 Nederlandse militairen verzamelen zich voor een oefening in voormalig Oost-Duitsland. De opdracht luidt om een gebied in beslag te nemen aan de overkant van het water. Daarvoor moet een wateroversteek plaatsvinden bij de Havel. Een gevaarlijke opdracht, zo blijkt, want de vijand zit dichtbij.

Op uitnodiging van Defensie mocht RTV Drenthe mee om de oefening vast te leggen en maakten we de volgende reportage.

De laatste oefening met een zogeheten 'brugslag' vond vijf jaar geleden plaats. Er moeten verschillende eenheden samenwerken en bovendien moet er een heel bataljon voor worden ingezet. Dit keer is dat 45 Pantserinfanteriebataljon van de 43 Gemechaniseerde Brigade uit Havelte.

In Nederland is het organiseren ervan bovendien knap lastig. Het is niet mogelijk een deel van de Maas of de Rijn voor uren af te sluiten. Daarvoor spelen volgens Defensie te veel economische belangen. In het Oosten van Duitsland is dat makkelijker. Bij de Havel aan het oefenterrein komen alleen pleziervaarten langs.

In de afgelopen jaren is er veel veranderd. Voornamelijk sinds de inval van de Krim in 2014 zijn de ogen weer op Rusland gericht. Waar Defensie voorheen veel energie stopte in de vijand in het Midden-Oosten, is die vijand nu dichterbij gekomen. "Al een tijd vindt er verandering plaats in de wereld", legt brigadegeneraal van 43 Gemechaniseerde Brigade, Roland de Jong, uit. De missie in Afghanistan was gericht tegen de Taliban en moest daar veiligheid te brengen. Dat is wat anders dan een gelijkwaardige tegenstander. De Taliban werkte met geïmproviseerde middelen waar, als we nu kijken, de Sovjet-Unie echt hightech materieel heeft."

Is de brigade dan wel klaar voor een gelijkwaardige tegenstander? "De basis is op orde. Alleen specifiek daar op trainen en gecompliceerde gevechtsoperaties, dat hebben we toch even goed moeten bekijken, want dat is de afgelopen jaren wat naar achteren gegaan. Gewoon omdat er domweg geen tijd voor was."

Een rivieroversteek waarbij een zogeheten pontonbrug wordt aangelegd duurt enkele uren. Om niet op te vallen, doen troepen dit daarom voornamelijk in de nacht. Zodat ze, met een beetje geluk, te laat worden ontdekt en droog en heelhuids op het terrein aankomen.

"Het is een operatie waarin je heel kwetsbaar bent", legt Luitenant-Kolonel Bas Kuipers uit. Hij stuurt de operatie aan en monitort deze vanuit een centrale post op het terrein. Het is een test of zijn groep goed voorbereid is. "Je bent lang en statisch op een locatie. Daarmee ben je voornamelijk voor vijandelijke artillerie erg kwetsbaar. Je moet zorgen dat je dat goed plant, zo lang mogelijk uit het zicht blijft en uiteindelijk heel snel die brug in het water legt."

Mei 2022. Waar de Russen denken veilig de rivier over te kunnen steken, blijkt dat een Oekraïense verkenningsmissie ze met een drone heeft ontdekt. De Russen zouden rookgranaten hebben ingezet om hun locatie niet prijs te geven. Zonder resultaat. De drone blijkt een perfect middel.

Volgens De Jong is dit een element waar tijdens de oefening ook op wordt gelet. "Je leert van elke oorlog. De techniek ontwikkelt zich en daar moet je op blijven aanpassen", vertelt hij. "Het gebruik van drones heeft letterlijk en figuurlijk een vlucht genomen. Lang op dezelfde plek staan, betekent dat je met indirect vuur bestreden wordt, dus moet je heel erg mobiel zijn en niet te lang op dezelfde plaats staan. We hebben daar echt wel van geleerd, dat je dat moet doen."

De genie doet daar bij de oefening nog een schepje bovenop. Majoor der Pontonniers Wietse Tjeerdsma uit Assen ondersteunt met zijn militairen de militairen van 45 pantserinfanteriebataljon. "Gefaseerd oversteken en er moet eerst aan de overkant verdediging zijn, zodat er aan de overkant vrijheid van handelen wordt gecreëerd door onszelf." Anders dan wat de Russen vermoedelijk deden, zorgen ze dus eerst dat er zware gevechtseenheden aan de overkant zijn voordat ze de bouw van de brug starten.

Het is belangrijk dat het leger de vaardigheden goed onder de knie krijgt. Kuipers: "Zeker in de landen waar wij komen en oefenen, of dat nou offensief of defensief is, komen we doorgaans veel water tegen. Dat water ga je over het algemeen met bruggen over. Op het moment dat die bruggen er niet liggen moet je alternatieve middelen hebben om over te kunnen. Dit is iets wat we echt moeten kunnen beheersen."

Mei 2022. Een nieuwe pontonbrug wordt volgens bronnen in Rusland aangelegd. Dit keer voor een reddingsactie. Ook deze brug sneuvelt en valt in het water.

Ondanks dat het oefenscenario erg lijkt op de situatie in mei in Oekraïne, is het niet zo bedoeld. "We proberen daar onze lessen uit te halen en we kijken daar ook naar, maar het scenario is al wel ontwikkeld voordat de oorlog begon", zegt Kuipers.

Volgens De Jong liggen de fouten van deze specifieke actie van de Russen een trede hoger. "Een rivierovergang is een van de meest complexe operaties die je militair gezien kan uitvoeren. Dat is niet iets wat een bataljon alleen doet. De oversteek zelf wel, maar alles wat daaromheen geregeld moet worden ligt meer op mijn niveau van Brigade en zelfs daarboven, die van Divisie. Dat spelen we hier nu niet. Maar je moet natuurlijk ook gewoon de techniek beheersen."

September 2022. De militairen zijn met al hun zware gevechtsvoertuigen droog naar de overkant gekomen. De tijd tikt en er is vertraging opgelopen. Eenheden bleken nog niet helemaal goed op elkaar ingespeeld en de voorverkenning door de militairen, die eerst met een boot zijn overgestoken, kostte tijd en energie. De troepen keren terug. Ze weten dat het kan, de volgende keer moet het alleen sneller.

"Het is zeldzaam dat we dit doen", verklaart Tjeerdsma. "Omdat we dit niet om de drie maanden doen en met eenheden die elkaar maar weinig kennen en maar weinig oefenen heb je altijd uitdagingen in de communicatie." Kuipers: "Morgen doen we het opnieuw. De kracht zit in de herhaling." Maar geen hinderlaag vandaag. Tjeerdsma: "Wij hebben deze keer zeker gewonnen."