Expositie Kamp Westerbork: archeologische vondsten voer voor verhalen

Mietji Hully en David Patty bezoeken vandaag de nieuwe expositie
Mietji Hully en David Patty bezoeken vandaag de nieuwe expositie © Josien Feitsma / RTV Drenthe
Wat kan de bodem ons vertellen over de rijke geschiedenis van Kamp Westerbork? Vanaf vandaag is de nieuwe expositie 'Emotie uit de bodem. Kamp Westerbork 1939-1971' geopend bij herinneringscentrum Kamp Westerbork. Het is een selectie verhalen en voorwerpen van de in totaal 19.000 stuks die in de afgelopen jaren gevonden zijn.
"Kijk deze bak." Mietji Hully wijst naar een metalen bakje in een glazen vitrine bij de expositie. "Dat herken ik duidelijk. Toentertijd in Schattenberg was er sprake van dysenterie, een darminfectie. In zo'n gesloten kamp, in die barakken, wat je zag is dat als een kind het had andere kinderen het ook in mum van tijd kregen. Ik heb ook daar in het ziekenhuis gelegen."
Naast haar loopt David Patty, ook een oud-bewoner van Woonoord De Schattenberg, zoals het kamp heette van 1951 tot 1971. In die periode werden op het terrein Molukkers gehuisvest, die noodgedwongen naar Nederland moesten komen.
"Wat mij het meest aanspreekt, is de knikker. Als jong kind ga je veel knikkeren", vertelt Patty. "We hebben er wel sadistische of masochistische spelletjes mee gedaan. Waarbij de kans dat je won heel klein was en anderen op je knokkels mochten schieten. We eindigden met hele zere knokkels."
Het zijn deze verhalen waar Herinneringscentrum Kamp Westerbork naar op zoek is. Ze brengen de voorwerpen tot leven en schetsen het gebruik in de situaties waarin ze voorkomen. Soms voor meerdere doeleinden.
"Zoals een verroest zwaard", vertelt Patty. "Als er dan ruzie was tussen verschillende mensen en families dan werd zo'n zwaard wel direct gebruikt, hoor. Terwijl het oorspronkelijk gebruikt werd om mee in de tuin te werken. Om gras en ander onkruid weg te halen."
David Patty woonde 17 jaar in Schattenberg
David Patty woonde 17 jaar in Schattenberg © Josien Feitsma / RTV Drenthe

'Archeologie kan bruggen slaan'

Naast uit de periode van Schattenberg zijn er ook voorwerpen uit eerdere periodes in het kamp gevonden. Uit de tijd dat het dienst deed als het doorgangskamp waar Joden in de Tweede Wereldoorlog gevangen werden gehouden. Maar ook uit latere tijd toen er NSB'ers en andere collaborateurs gevangen zaten.
De expositie is samengesteld door het Groningen Institute for Archeology (GIA) onder leiding van bijzonder hoogleraar Martijn Eickhoff (NIOD). Studenten hielpen met de selectie uit de 19.000 voorwerpen.
"Je wil meer dan alleen iets toevoegen. Archeologie kan bruggen slaan. Tussen verschillende pijnlijke geschiedenissen, maar het brengt ook historie, erfgoed en herinnering bij elkaar", legt hij uit. En die verbinding liet zich bij de opgravingen letterlijk zien, vertelt Abuys. "Dan kom je echt de gelaagdheid van de geschiedenis tegen."
Mietji Hully vertelt in de tentoonstelling over de voorwerpen die ze herkent uit haar jeugd
Mietji Hully vertelt in de tentoonstelling over de voorwerpen die ze herkent uit haar jeugd © Josien Feitsma / RTV Drenthe

Afgezonderd van de wereld

Patty en Hully vinden het goed dat er bij alle verschillende periodes van het kamp wordt stilgestaan. Het voelt, zo omschrijven ze, alsof Schattenberg in de geschiedenis soms niet lijkt voor te komen. Er wordt bij de geschiedenisles geen aandacht aan besteed en het is aan de andere kant niet iets wat ze zelf van de daken schreeuwen. Hun leven vond plaats op een afgelegen terrein.
"Diep weggestopt, geïsoleerd en buiten de samenleving", vertelt Hully. Het plan was dat de Molukkers er tijdelijk zouden verblijven, maar het werd twintig jaar. De langste periode van bewoning op de historische locatie. "Het is een onderdeel van wat mensen helemaal niet weten. Ik heb het zelf ook weggestopt. Voor de integratie was dat helemaal niet goed."
Ze geeft als voorbeeld de dodenherdenking die gehouden werd voor slachtoffers van de holocaust. Iets wat zij als kind niet begreep. "We wisten niet dat het een doorgangskamp was en er heel veel Joodse mensen geplaatst en uiteindelijk weggevoerd werden. Er is ons toen niets verteld. We zagen ze met bloemen en kransen komen voor de herdenking, maar wij gingen daar na afloop mee spelen. Pas jaren later gingen de Molukkers meedoen. We wisten het niet."
Patty herkent dat: "Van mijn collega's weten er heel veel niet dat ik 17 jaar in Schattenberg heb gewoond", begint hij. "Ik denk dat het heel goed is als andere mensen, jongeren, weten wat er is gebeurd. Ze horen meestal de verhalen, maar met de voorwerpen erbij leeft het veel meer. Ik heb een hele leuke jeugd gehad. Spelen in de bossen. klimmen in bomen. Waar kan je dat nou doen met al die woonwijken? Maar het is ergens ook wel triest."
Opgravingen centraal in Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Ligt er nog meer onder de grond? Abuys en Eickhoff verwachten van wel. Vooral het gebied bij de radiotelescopen van ASTRON is nog niet grondig onderzocht. Maar Eickhoff staat niet te springen om nog meer spullen. "Met wat we nu hebben gedaan kunnen we eerst meer vragen stellen, vervolgvragen. Dat is verstandiger dan te gaan 'schatgraven' op het terrein. We hebben al heel veel verzameld waarmee we aan de slag kunnen."
Zo zijn ook nog voorwerpen met een onopgelost verhaal. In de hoek van de ruimte staat een vitrine met een heel klein olifantje. Hoogstwaarschijnlijk afkomstig uit Nederlands-Indië. Bovenin zit een klein gaatje. Patty denkt dat het om een hangertje gaat. Door het gaatje past namelijk precies een kettinkje. Abuys is verrast. Weer een puzzelstukje gelegd.
Het olifantje is waarschijnlijk een hangertje van een ketting
Het olifantje is waarschijnlijk een hangertje van een ketting © Josien Feitsma / RTV Drenthe

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.