Schelden doet geen zeer, en een grapje moet kunnen.... Toch?

Pestjoch
De Week tegen het pesten richt zich op grapjes die niet grappig meer zijn © ANP / Koos Busters
Dag in dag uit nageroepen worden, "Hey kip! Kippenbotje!" Gekakel dat je achtervolgt over straat, op het station, op het schoolplein. 'Hey, vissebek!', gepaard met semi-grappige teksten op populaire liedjes uit de Top 40. Of tijdens de gymles regelmatig uitgemaakt worden voor sprinkhaan, klasgenootjes die je op de gang even een duw geven of je pootje proberen te haken. Vaak is het overduidelijk dat het hier om pestgedrag gaat.
Soms is pestgedrag subtieler. Een grapje dat net te vaak gemaakt wordt, 'is het koud daarboven?'. Of verschillende grapjes, maar dan wel steeds tegen of over dezelfde persoon. Of grapjes waarmee je -vaak onbedoeld- iemand, of een groep, uitsluit. Ken je die mop over het domme blondje? Vandaag is de aftrap van de Week tegen pesten. Het thema: 'Grapje! Moet toch kunnen?!'.
Samen lachen en plezier hebben zorgt voor verbinding en betrokkenheid. Met de nadruk op samen, want wat als er iemand is die dat ene grapje helemaal niet zo grappig vindt? Juist aan het begin van het schooljaar is het belangrijk verbondenheid te vinden in de groep, om de samenhang en het sociale proces in de klas te bevorderen.

Drentse scholen

In heel Drenthe worden verschillende activiteiten georganiseerd in het kader van de Week tegen pesten. Ook in Hoogeveen is veel aandacht voor het onderwerp. Djamilla Eleveld is daar jeugdmaatschappelijk werker: "We gaan met alle basisscholen in de gemeente stoepkrijten. Het is de bedoeling dat er op elk schoolplein een groot hart gemaakt wordt, en dat de kinderen die dan zelf mogen gaan vullen met tekeningen, teksten, wat ze willen."
Het stoepkrijten is natuurlijk leuk, maar geen doel op zich. Eleveld: "De leerkrachten en wij als schoolmaatschappelijk werkers gaan dan naar de scholen toe en tijdens het kleuren met de kinderen in gesprek. En dan praten we niet alleen over pesten, maar ook over de tegenhanger: aardig zijn, vriendelijkheid." Van de stoepkrijtharten worden uiteindelijk foto's gemaakt die in een grote collage bij elkaar komen.
In Assen wordt morgen een 'Buddy Bench' onthuld op Kindcentrum Het Octaaf. Het regenboogkleurige bankje op het schoolplein is bedoeld voor kinderen die niet durven te vragen of ze mee mogen spelen met iemand. Als ze dan met iemand willen spelen, dan kunnen ze op dat bankje gaan zitten, en dan kunnen de andere kinderen aansluiten en zo kunnen ze samen iets leuks bedenken om te doen.

Jarenlange invloed

"Voor een kind kan een klein grapje of pesterijtje heel veel betekenen", legt Eleveld uit. "Pesterijen kunnen heel kwetsend zijn, en een kind jarenlang achtervolgen. Het heeft invloed op het zelfvertrouwen en het zelfbeeld."
Of pesten ooit helemaal uit te bannen is, daar heeft Eleveld geen antwoord op: "Ik weet niet of dat kan. Pesten heeft te maken met verschillende dingen. Het kind dat pest kan dat doen uit onzekerheid, dan is het kind zelf onzeker en projecteert dat op een ander. En daardoor voelt de pester zich weer zekerder over zichzelf. Soms wordt er gepest uit jaloezie. Sommige kinderen moeten echt nog leren om aardig en vriendelijk te zijn, die krijgen dat door omstandigheden vanuit huis niet mee."
Artikel gaat verder onder de video:

Humor en pesten

Naast de verbinding die humor kan brengen spelen grappen ook een rol in het bepalen van de normen in de groep. Door wel of niet om een grap te lachen bepaal je met elkaar wat acceptabel is, zegt Marijke van der Zalm, adviseur pesten en projectleider Week Tegen Pesten. "Tegelijkertijd is dit waar het ook mis kan gaan. Want is het grapje voor iederéén leuk, of wordt hiermee een specifieke leerling of specifieke groep uitgesloten en dreigt dit een norm te worden?" Uit onderzoek blijkt dat humor de weg vrijmaakt voor stigmatisering van individuen en groepen die in de minderheid zijn. Want een grapje over blondjes moet kunnen, toch? Maar grappen rekken normen op.
"Denk bijvoorbeeld aan seksisme: normaal gesproken niet geaccepteerd, maar in een grapje 'moet het kunnen'. Toch heeft het herhaaldelijk maken van seksistische grappen wel degelijk effect op het vertonen van daadwerkelijk seksistisch gedrag, blijkt uit het onderzoek. Humor creëert een sfeer waarin alles kan", zegt Van der Zalm op de website van Week Tegen Pesten. Na een grap op het randje, waar iedereen om lacht, kan zomaar een serieuze opmerking volgen die eigenlijk óver het randje is. Maar omdat die grap zojuist gemaakt is en wél kon, ontstaat een context waarin de foute opmerking ineens wel acceptabel is.

Grappen in de klas

Terug naar school. De Week tegen het pesten is een initiatief van de Stichting School & Veiligheid, en richt zich op basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs. Dan heb je dus te maken met grapjes in de klas. Dat kan door leerlingen onderling zijn, maar je kan ook denken aan een grapje van een juf of meester.
"Het maken van grapjes begint vaak klein. Het gaat dan om opmerkingen die we niet meteen pesten noemen, maar wel een onveilig of vervelend gevoel geven. Op het moment zelf lijken die grapjes misschien klein of onbeduidend, maar ze stapelen zich op en kunnen mensen het gevoel geven dat ze er niet bij horen. Het is alsof iemand je keer op keer hard en op dezelfde plek in je arm prikt. Eén prik doet misschien niet zo'n pijn. Maar na verloop van tijd raakt die plek gekneusd, en doet elke prik meer pijn dan de vorige", zo omschrijft de stichting het probleem. Op deze manier kunnen grappen uitdraaien op pesten.

Oefenen in veilige setting

Met het thema 'Grapje! Moet toch kunnen?!' moet het gesprek op gang gebracht worden over plezier, veiligheid, grenzen, weerbaarheid, maar ook over verschillende meningen en opvattingen: Is iets grappig of grensoverschrijdend? En wie bepaalt dat eigenlijk? Een simpel antwoord is er niet altijd, maar kinderen in een veilige setting laten oefenen geeft ze belangrijke vaardigheden mee voor hun toekomst, is het idee achter de week tegen het pesten.
Welke scholen meedoen aan de Week tegen het pesten, en op welke manier ze dat doen, is terug te vinden op de website van de stichting. Jeugdmaatschappelijk werker Djamilla Eleveld is blij met het thema van dit jaar. "Want pesten, daar is echt helemaal niets grappigs aan."

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.