Heemschut is tegen sloop Nicolaï-flats Emmermeer: 'Doodzonde'

"Het is niet eens zozeer het gebouw, maar het hele complex", zegt Frans Schouten, voorzitter van Heemschut Drenthe. "Hier ligt een naoorlogse moderne visie aan ten grondslag. Die lage huizen daar verderop horen er ook bij, die zijn van dezelfde architect. Huizen voor gezinnen, bejaarden, alleenstaanden. Daarbinnen een gemeenschappelijke groene ruimte bedoeld voor kinderen om te spelen en voor moeders om daar de was uit te leggen."

"We hebben het over 1955, vrouwen werkten bijna niet buitenshuis, waren aan huis gebonden. Als je hier om je heen kijkt zie je heel veel groen. Er is voor de flat een trap-opgang. Dat doen we nu niet meer, want het is heel onvriendelijk voor mindervaliden. Maar het was toen bedoeld als iets deftigs, zo'n trap naar je bel-etage", aldus Schouten.

Schouten wijst naar de bovenzijde van het gebouw: "Drie woonlagen en daarboven een vierde, die heel anders gebouwd is met een balkon ervoor. En zie je de randen van de flat? Die een beetje omhoog krullen? Dat is een hommage aan Le Corbusier, één van de beroemdste architecten van het modernisme. Op deze eenvoudige wijze probeerde Nicolaï toch die gedachte in zijn gebouw te citeren. De moeite waard om te renoveren en te behouden. Doodzonde om te slopen."

Mensen die de flats van binnen kennen zeggen: "Alles mooi en aardig, maar Heemschut hoeft er niet te wonen. Het is een tochtgat, het is er vochtig, koud en vies. De trappen zijn steil en smal, je stoot je kop als je langer dan één meter tachtig bent."

Schouten knikt instemmend: "Ik zou er met mijn 77 jaar ook niet willen wonen en naar boven moeten lopen met mijn tasje boodschappen, dat geef ik onmiddellijk toe. De flats zijn uitgewoond. Er is ook decennia niks aan gedaan. Maar je kunt er best wat van maken. En de gedachte dat slopen goedkoper is dan nieuwbouw is echt niet meer van deze tijd."

Wat Schouten betreft zouden de gerenoveerde flats voortreffelijke starterswoningen of huisvesting voor alleenstaanden kunnen zijn. "Daar is op dit moment ook grote vraag naar. Als je kijkt naar de prijzen die betaald moeten worden voor nieuwbouw, dan is het heel goed mogelijk om dit van driedubbelglas te voorzien, om de kieren dicht te maken en om een verwarmingssysteem te maken dat milieu- en energievriendelijk is. En dit erfgoed in stand te houden als een symbool van de vooruitgang na de Tweede Wereldoorlog: de wederopbouw."

Elles Dost, bestuurder van Lefier, zegt dat de woningbouwcorporatie inderdaad besloten heeft twee van de vijf flats te gaan slopen. "Ze zijn technisch af, door betonrot. We hebben al balkons moeten versterken die daardoor onbetrouwbaar waren geworden. Er is asbest in verwerkt. Als je al zou willen renoveren en verduurzamen, moet dat buitenom en dan tast je het aangezicht van de panden ingrijpend aan." Lefier wil liever investeren in levensloopbestendige woningen. "Deze huizen hebben zulke ongelukkige en gedateerde plattegronden, daar wil niemand meer in wonen." Dost zegt de stedenbouwkundige structuur van hoog- en laagbouw in de wijk in stand te willen houden. Ook is aan Heemschut gevraagd of zij wil adviseren over het aanbrengen van architectonische elementen in de nieuwbouw, die zullen verwijzen naar de ontwerpen van Nicolaï.

Gerard de Vries is architect en liefhebber van modernistische architectuur. Hij wil wel wat kwijt over de grote gedachte achter deze gebouwen: "Je moet kijken naar het geheel. De gebouwen én de ruimte. Het is een geheel. Daarom kan je er ook niet lukraak in gaan slopen. Dat idee van al die ruimte om de gebouwen, dat dateert van het eind van de negentiende, begin twintigste eeuw. Heel anders dan het type stedenbouw daarvoor, toen had je in de steden dicht gebouwde vierkanten met drie of vier woonlagen. En er was helemaal geen ruimte om zelf iets te doen. Rond 1910, 1920 is dat echt op de schop gegaan, toen kreeg je de tuindorpen. Jammer genoeg is de oorlog daar tussen gekomen."

De plannenmakers en bouwkundigen konden tijdens de oorlog niet vooruit. "Maar ze hadden wel de tijd om goed na te denken", doceert de Vries: "Direct na de oorlog hebben ze al die ideeën concreet gemaakt: we gaan wonen in de ruimte. Mensen moeten er gemakkelijk uit kunnen lopen. Dat was een enorme ontwikkeling, waar we vandaag de dag nog altijd veel plezier van hebben. Dus: ruimte om het huis, ook al is het hoogbouw. Zet niet alles stijf op mekaar, want daar is de mens niet voor geschapen. Die wil ruimte, die wil de voeten kwijt kunnen en dergelijke. En dat is hier in zeer optimale vorm gebeurd."

Ook Gerard de Vries geeft toe dat de panden in hun huidige staat zo goed als onbewoonbaar zijn: "Maar dat is niet zo vreemd. Er is niet geïnvesteerd. Oorspronkelijk werd er hier nog op kolen gestookt. Later is er centrale verwarming in gekomen. En ja, dat was het dan, ze hebben er verder niks aan gedaan. En nu zeggen ze: 'Dat is allemaal zo duur om dat op te knappen'. Wij van Heemschut, samen met een aantal andere partijen hier in de gemeente pleiten: laten we het uiterste doen om er wat beters van te maken. Er wordt op dit moment een visie ontwikkeld, specifiek voor deze Nicolaï-flats en hun omgeving, ook voor Emmermeer. Om dat als een geheel als een stuk erfgoed te gaan beschouwen en daar in de toekomst ook zo mee om te gaan."

Er ligt, zegt de Vries, sinds half augustus jongstleden ook een brief van de staatssecretaris voor Cultuur aan het college in Emmen: "Die brief verwijst naar een overeenkomst van zes jaar geleden. Daarin zijn afspraken gemaakt wordt over het behoud van typerende wederopbouw-architectuur, zoals die in Emmermeer. Emmen heeft die ondertekend en de staatssecretaris wil Emmen daar ook aan houden.

We staan dus als Heemschut niet alleen. We zijn in goed gezelschap: samen met ArchitectuurPunt Drenthe, de Historische Vereniging Zuidoost-Drenthe en de stichting Drents Monument knokken we tegen de vernieling van dit belangrijke erfgoed." Een reactie van de gemeente Emmen op de uitingen van Heemschut Drenthe is wel gevraagd, maar niet gekomen.

Het hele gesprek met Heemschut wordt uitgezonden in het Radio Drenthe-programma Drenthe Toen, te beluisteren op zondag 2 oktober tussen 12.00 en 14.00 uur. Daarna te beluisteren via uitzending gemist op deze site.