Meppel herdenkt wegvoeren Joodse inwoners: 'Lontjes zijn nog steeds kort'

Vanmorgen om half negen kwam een gezelschap samen bij het monument in het Slotplantsoen voor een korte plechtigheid. In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werden 230 Joodse inwoners van Meppel opgehaald uit hun woningen. Om half negen 's morgens vertrokken zij per trein naar Westerbork, vanwaar ze vertrokken naar vernietigingskampen.

"Het is een sobere plechtigheid", vertelt Wim Sagel van Stichting Joods Monument. "Er zijn korte toespraken en we leggen bloemen. Daar laten we het verder bij. Sober, maar niet minder belangrijk om dit jaarlijks te doen."

Sagel benadrukt het belang van dit soort oorlogsherdenkingen. "Opdat wij niet vergeten. Het leed wat deze mensen is aangedaan is niet te bevatten. Als ik op een dag als vandaag wakker word, denk ik daar wel aan."

Volgens de mede-organisator was herdenken na de oorlog geen vanzelfsprekendheid. Bijna niemand sprak openlijk over de verdwijning van een groot deel van de Joodse gemeenschap. "Dat heeft ook met schaamte te maken. Zo is in Meppel na de oorlog zelfs de synagoge gesloopt om meer woningen te bouwen."

Gelukkig zijn er nu herdenkingen, worden boeken gemaakt en dingen georganiseerd om stil te staan bij de Tweede Wereldoorlog, constateert Sagel. "Ik vind dat mooi."

Een van de aanwezigen bij de herdenking was Elsbeth van der Horst, bestuurslid van Stichting Joods Erfgoed Meppel. "Ik beleef dit altijd als een bijzonder moment", meldde zij. "Op 4 mei herdenken we natuurlijk alle slachtoffers van de oorlog, maar ik vind het mooi dat er een extra moment is voor onze eigen gemeenschap. En deze datum is natuurlijk belangrijk voor ons. Het is grootschalig opgezet die nacht, alle huizen zijn leeggehaald. Vreselijk."

Het monument is geadopteerd door Kindcentrum Het Avontuur, ook wel bekend als de voormalige basisschool De Woldstroom in de wijk Haveltermade. De leerlingen van groep 8 houden alles rond het monument schoon en zij waren ook aanwezig bij de herdenking. "Dat is erg mooi", vindt Van der Horst. "Wij willen natuurlijk dat zoiets als dit nooit meer gebeurd, daarom betrekken we de toekomstige generatie hierbij."

Ook volgens Sagel heeft het grote impact op de kinderen. "We moeten echt benadrukken dat dit gewone stadsgenoten waren. Buren, klasgenoten en vrienden van wie bijna niemand is teruggekomen. Dat heeft wel impact op de kinderen."

Dat herdenken nodig blijft, is volgens Van der Horst momenteel extra duidelijk geworden. Daarmee doelt zij op de situatie in Oekraïne. "Ik maak me daarover zorgen. Ook deze tijd heeft weer zijn eigen mensen die dreigen. Wat hebben we hier eigenlijk van geleerd? De lontjes zijn nog steeds kort en er wordt wéér ruzie gemaakt op het Europese vasteland. Het mag van mij wel wat toleranter. De korte lontjes zijn kort, en moeten wat langer worden."

De actie op 2 oktober 1942 werd uitgevoerd door de politieagenten van het Meppeler korps. Zij moesten om exact zes uur 's avonds naar het bureau aan de Hagenstraat komen ter voorbereiding van het wegvoeren van de Joodse stadgenoten. De daadwerkelijke uitvoering in Meppel begon tegen het middernachtelijk uur. De volgende ochtend verzamelden joden bij het station en werden daarna per trein afgevoerd naar kamp Westerbork.

Historicus Thijs Rinsema ontdekte dat in het politierapport destijds niets is opgenomen van hetgeen in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 heeft plaatsgevonden. "Die is óf nooit ingevuld óf later verwijderd. Daaruit blijkt dat men kennelijk het gevoel had iets te doen wat niet pluis was", verklaarde Rinsema enkele jaren geleden.

Het Joods Monument in het Slotplantsoen werd op 30 september 1997 onthuld. Op granieten platen staan de namen de vermoorde Meppeler joden.

Ook is er een digitaal Joods Monument dat sinds 2007 wereldwijd toegankelijk is en ook een Engelse vertaling heeft. Het gedenkteken kent talloze foto's en familiegeschiedenissen van vermoorde Meppeler joden.