Boek over rechtszaak rond beëindiging treinkaping De Punt: 'Beeld is gekanteld'

ANP-301843954
De trein die bij De Punt werd gekaapt door zes Molukkers © ANP
Ze had eigenlijk geen idee waar ze aan begon, maar dát ze het wilde doen wist ze zeker. Het was begin 2013 toen advocaat Liesbeth Zegveld zich bezig ging houden met de beëindiging van de Molukse treinkaping bij De Punt in 1977. Want ging die beëindiging gepaard met onrechtmatig geweld? En werden weerloze kapers geëxecuteerd, zoals werd beweerd?
De zaak zou in de jaren die volgden zo'n beetje alles van haar vragen. Over die periode heeft Zegveld een boek geschreven, dat vandaag is gepresenteerd: Ik wil de waarheid - waarom ik de Molukse treinkaping voor de rechter bracht. Zegveld was de advocaat van nabestaanden van de twee kapers Max Papilaja en Hansina Uktolseja. Volgens de familie en Zegveld waren de twee van dichtbij geëxecuteerd.
De trein bij De Punt en de school in Bovensmilde
Op 23 mei 1977 kaapten negen Molukkers een intercitytrein ter hoogte van De Punt. De groep gijzelde tientallen passagiers. Op 11 juni eindigde de gijzeling na ingrijpen van de Bijzondere Bijstandseenheid en mariniers. Bij de bestorming kwamen zes kapers en twee gegijzelden om het leven.
Tussen 23 mei en 11 juni werd ook een lagere school in Bovensmilde gegijzeld. Daarbij kwam niemand om het leven.
De Staat heeft altijd ontkend dat er sprake was van executies en onrechtmatig geweld. De rechtbank ging daar in 2018 in mee. Ook in hoger beroep, drie jaar later, kregen Zegveld en haar cliënten geen gelijk. Toch voelt het voor Zegveld niet als een verloren zaak.
Het interview met Zegveld gaat verder onder de foto.
ANP-349548359
Zegveld (m.) met haar collega en Chris Uktolseja (l.), de broer van de omgekomen Hansina © ANP / Remko de Waal

Waarom heeft u dit boek geschreven?

"Daar zijn veel redenen voor geweest. Het was een intensief proces, waarin veel is gebeurd. Ik dacht: het is goed om dat op een rijtje te zetten. Ik ben met deze zaak veel in de media geweest, maar dan krijg je alleen het beeld van mij waarin ik als advocaat optreed en voor mijn cliënten de zaak bepleit. Ik wilde het totaalplaatje laten zien, ook wat deze zaak met mij deed. Hierin komt alles samen. We hebben uiteindelijk verloren, maar wonnen ook onderdelen. Je ziet wat het recht kan doen. Want winst in een zaak is niet per se het ultieme doel, het gaat over veel meer. En dat liet zich hier goed zien. Niemand heeft er spijt van, ondanks het verlies."

Gaat het boek ook over meer dan de treinkaping?

"Absoluut, want die kaping kwam ergens uit voort. Je zou er het woord terrorisme op kunnen plakken, maar de acties van toen zijn niet te vergelijken met bijvoorbeeld terreurgroep IS. Ik denk dat deze zaak het beeld ook wel wat heeft gekanteld. Je moet het niet geïsoleerd als kapingen zien. Sinds deze zaak is er zoveel gebeurd. Zelfs tot aan Dries van Agt (die destijds minister van Justitie was, red.) toe. Hij gaf ook aan dat hij niet zozeer de beëindiging van de kaping anders had moeten aanpakken, maar wel vond dat hij zich richting de Molukse gemeenschap anders had moeten opstellen. Want die groep is onrecht aangedaan. Die kaping was daar een uiting van. Ik denk dat we - zonder de actie goed te praten - iets meer begrip kunnen opbrengen voor de positie waarin deze mensen zich bevonden. Want die positie was ronduit hopeloos en schandalig."

In 2013 verbond u zich aan deze zaak. Had u enig idee waar u aan begon?

"Nee, haha. Onderschat heb ik het zeker niet. Maar dit had ik van tevoren niet allemaal kunnen weten."

De zaak lag - en ligt - gevoelig en maakte een hoop los. Dat had u wel kunnen verwachten toch?

"Ik wist wel dat deze zaak heel veel zou vragen. We moesten reconstrueren wat daar is gebeurd op zo'n gevoelig moment, waar het gaat over leven en dood, in fracties van seconden. Ik voelde wel dat het niet eenvoudig zou worden, omdat er grote politieke en militaire belangen aan de orde waren. En dan had je er ook nog het verhaal van de Molukkers bij. Dus dat voelde ik wel. Maar wat dat concreet zou betekenen, daar had ik geen idee van. Misschien is dat maar goed ook."

In uw boek schrijft u dat u ook bedreigingen ontving. We hoeven niet in detail te treden, maar dat zijn geen plezierige berichten.

"Interessant genoeg waren het juist niet de gegijzelden die zich zo uitten. Er zijn namelijk ook gegijzelden die zich achter de zaak hebben geschaard. Het probleem is ook dat de rechtszaak werd geassocieerd met geld. Daar ging het helemaal niet om. Maar in een civiele procedure moet er schade zijn geleden en daar koppel je een bedrag aan. Ons belang was de waarheid, en juist in de waarheidsvinding zat de winst van de zaak. Het is niet meer zo zwart-wit. Er mag over zoiets geprocedeerd worden. Want het zó afdoen dat er geen enkel onderzoek is, je niemand verhoort, alles onder het tapijt schuift en erover staat te liegen in het parlement is ook niet de manier."

Wat is u het meest bijgebleven?

"Ik vond het heel mooi om aan de Molukse zijde te kunnen werken. Er was wederzijds vertrouwen. Ik heb er veel eer uit kunnen halen. De zaak die tegen mij gericht was (Zegveld werd door een groep mariniers aangeklaagd voor smaad en laster, maar justitie ging niet over tot strafvervolging, red.) was ook bijzonder, want de boel kwam wel op scherp te staan. Mag je zeggen dat mensen vermoord zijn door commando's? Maar dat was juist de kern van de zaak. Als ik dat niet mocht zeggen, stopte mijn werk."

U schrijft dat uw leven naar de achtergrond verdween tijdens de zaak. Zat u er zó diep in?

"Ja, maar het kan ook niet anders dan dat dit de hele tijd in je hoofd zit en dat je er alles voor aan de kant zet. Je moet het écht willen weten. Dit doe je niet even tussen negen en vijf. Het is topsport, want je moet wat meer geven van jezelf."
(Tekst gaat verder onder de fotoserie)

Zowel de rechtbank als het gerechtshof oordeelde dat de Staat niet aansprakelijk is voor de dood van de Molukse kapers. Zijn die uitspraken nog altijd onbevredigend voor u?

"Jazeker, daar hebben we het ook weleens over. Maar het stopt ergens. Deze zaak was ook niet geschikt voor cassatie. In eerste aanleg bij de rechtbank werd het zo uitvoerig onderzocht. Als dit dan het oordeel is, dan heb je dat ook te accepteren. We hebben gedaan wat we konden."

Voelt de zaak als een verlies?

"Nee, maar ik zal ook niet zeggen dat het tegendeel waar is. De allereerste uitspraak over verjaring hadden we wel gewonnen (Volgens de Staat was een rechtszaak niet mogelijk, omdat de feiten verjaard zouden zijn. De rechtbank oordeelde in het voordeel van Zegveld en haar cliënten, red.). De zaak zou dus onderzocht worden. We hebben veel kansen gekregen, maar liepen ook keihard tegen grenzen aan. Het was bijvoorbeeld al lang geleden, maar we kregen ook niet alle medewerking van de rechtbank die we zouden willen. Ik heb nog contact met de Molukse nabestaanden. Dan zeg ik ook weleens dat we het verlies in perspectief moeten plaatsen. Maar dan zeggen ze tegen mij: 'Liesbeth, jij bent geen Molukker. Voor ons was het fijn om eens een keer wat te winnen'. Dan denk ik: oh ja, terug in m'n hok. Dat begrijp ik ook."

U bent geen Molukse. Speelde het feit dat u een 'buitenstaander' bent nog een rol?

"Dat gevoel heb ik geen moment gehad. Ik had niet het gevoel dat ik een buitenstaander was, maar ook niet dat ik een van hun ben. Er zijn wel momenten geweest dat ik geconfronteerd werd met hun werkelijkheid. Want die werkelijkheid is heel hard. Zoiets heb ik niet. Maar misschien kun je er alleen maar zo hard voor vechten als je het niet aan den lijve hebt ondervonden, waardoor het niet zo persoonlijk en een herhaling van trauma's wordt."

Is dit boek het slotstuk, of blijft u hoop houden voor uw zaak?

"Daar ben ik niet zo mee bezig. Die illusie heb ik ook niet, want daarvoor zijn de rangen bij de wederpartij te gesloten, wat die waarheid ook mag zijn. Dit is het verhaal en ik heb daar zo mijn privégedachten over, maar daar gaat het niet om. Het gaat om wat er kon worden vastgesteld en dat is het. Verder kan iedereen er z'n eigen gedachten over hebben."
Liesbeth Zegveld
Advocaat Liesbeth Zegveld, schrijver van het boek © Jelmer de Haas

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.