Historische route Bargerveen brengt oude bewoning in kaart: 'Mijn opa heeft hier gewoond'

Historische route Bargerveen
Jan Wanders, Jan Rocks en Herman Lübbers (vlnr) bij een van de geplaatste bordjes. © RTV Drenthe / Rien Kort
Wellicht moeilijk voor te stellen, maar natuurgebied Bargerveen in Zuidoost-Drenthe was in vroegere tijden praktisch een dorp. Her en der verspreid in het hoogveengebied stonden huisjes.
Onder leiding van de Cultuur-Historisch Zwartemeer werd een historische route uitgezet, die langs 32 vlakbij de voormalige bewoning geplaatste bordjes leidt. Elk exemplaar vertelt in het kort iets over de geschiedenis van de families die er ooit een bestaan hebben opgebouwd. Vandaag vond de opening plaats.
"Kijk", wijst Jan Wanders. "Hier heeft nog familie van mij gewoond." Bij het bordje aan de Laardijk, stond tot 1950 een huisje waar opeenvolgend drie families hebben gewoond. Waaronder het gezin Dokter-Wanders. "De zus van mijn opa", verduidelijkt Wanders.
De Zwartemeerder is niet de enige in zijn dorp wiens familie ooit in het Bargerveen hebben gewoond. De informatiebordjes brengen die geschiedenis weer tot leven. Want in het natuurgebied is er werkelijk bijna niets meer van terug te zien. Rond het midden van de vorige eeuw waren alle onderkomens nagenoeg verdwenen. "De natuur heeft alles inmiddels weer overgenomen."

100 interviews

Wanders is lid van de Cultuur-Historisch Zwartemeer, die sinds 2018 de taak op zich nam om alle voormalige huisplaatsen in het hoogveenreservaat in kaart te brengen. Een klus die ontzettend veel tijd en moeite in beslag heeft genomen. Vandaag worden de vruchten van die arbeid geplukt. Een flink aandeel in het speurwerk naast Wanders heeft ook Jan Rocks, vrijwilliger bij Staatsbosbeheer. Hij bracht de bal aan het rollen.
"Voor Staatsbosbeheer maakte ik excursies met bezoekers in het gebied. Vaak werd mij gevraagd naar de bewoning in het gebied." Aangezien Rocks niet overal een antwoord op had, besloot hij zich te verdiepen in de historie naar de bewoners.
Via archieven en ruim honderd interviews met nabestaanden van de oorspronkelijke bewoners wist hij veel informatie boven water te krijgen. Het project kwam in een stroomversnelling toen de samenwerking met de cultuurhistorische vereniging werd gevonden. Vooral Wanders heeft mede een stevig steentje bijgedragen.

Rokende schoorsteen

Volgens Rocks hebben er voor zo ver wel duizend gezinnen gewoond in het gebied. "Maar geen duizend woningen hoor. Op dezelfde plekken werden er huizen afgebroken en weer herbouwd, waar de nieuwelingen in trokken. De huizenbouw ging in een moordend tempo. Dat moest ook wel. Het huisje mocht alleen blijven staan als het binnen een dag was gebouwd. Rookte de schoorsteen voor het ochtendgloren, dan mocht het blijven staan.

Veenarbeiders tot kanaalgravers

De meeste bouwsels werden dan vervaardigd met alles waar maar de handen opgelegd kon worden: plaggen, berkenstammen of stro. Degene met een bredere portemonnee had de luxe om een stenen gevel te plaatsen. Uiteenlopende mensen hebben het Bargerveen hun thuis genoemd.
Van veenarbeiders tot kanaalgravers, van turfschippers tot boekweitboeren. In dit ooit desolate wilde westen is het in het verleden een en al bedrijvigheid geweest. "Dit was vroeger gewoon Zwartemeer", vat Wanders het bondig samen.
Historische route Bargerveen
Een woning aan de Verlengde Scheperweg in de tijd dat het Bargerveen nog volop bewoond werd. © Collectie Cultuur-Historisch Zwartemeer

Verkrotting

Rond het midden van de vorige eeuw verdwenen de meeste huizen. De verkrotting en armetierige veenketen baarde de overheid zorgen. De woonomstandigheden moesten beter en de eenvoudige huisjes maakten plaats voor stenen arbeiderswoningen.
Hun verhalen hebben een plek gekregen langs de route. In sommige gevallen een feest van herkenning, want inwoners van Zwartemeer of Weiteveen treffen straks net als Wanders een foto van een familielid aan. Dat gaat ook op voor Rocks. "Vier generaties van mijn familie hebben hier ook gewoond", lacht hij. "Opa Lippold ook. Hij werd ook wel Board Johan genoemd. Vanwege die dikke baard die hij had."

Jachtgeweer

Tijdens hun speurwerk stuitten Rocks en Wanders op vele kleurrijke verhalen over de toenmalige bewoners. Wanders: "Er stond hier ooit een winkeltje waar een stel Duitsers had ingebroken. De vrouw des huizes pakte een jachtgeweer en wist de daders te achterhalen. Ze heeft ze eigenhandig bij de politie afgeleverd."
De route is nog niet helemaal compleet, aldus Wanders en Rocks. Er moeten nog ongeveer tien bordes bij, maar daar is eerst nog extra geld voor nodig. Daar blijft het niet bij, als het aan cultuurhistorische vereniging ligt.

Inklaringskantoor

Volgens voorzitter Herman Lübbers wordt er nog uitgekeken naar de terugkeer van drie elementen in het landschap. "Vroeger stond er bij de Noordersloot een douanekantoor waar gewonnen turf werd ingeklaard en per spoor afgevoerd. We willen kijken of we dit op een of andere manier kunnen herbouwen, inclusief een stukje rails."
Lübbers benoemt ook oude veenafgravingen elders in het Bargerveen: die van de Purit-fabriek in Klazienaveen (die ooit actieve kool vervaardigde uit turf) en, in kleinere mate, bij het ingestorte Huisje van Uneken (de laatste woning die in het natuurreservaat stond.) "Ook deze twee zaken willen we prominenter in beeld krijgen. Maar daar moeten we eerst de fondsen voor zien te vinden."
Het verhaal van Bargerveen in 34 bordjes

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.