Zoeter of zachter en niet meer zo groot, maar voor eeuwig is de pepernoot

Waarom is dat en is die pepernoot nog wel even lekker als voorheen? Die vraag kwam binnen bij de rubriek Zoek Het Uit van RTV Drenthe.

Dat de pepernoten tegenwoordig in plastic zijn verpakt heeft alles te maken met corona. Gezondheidsdienst GGD adviseerde vorig jaar de lekkernij in zakjes uit te delen aan de kinderen. "Het gegraai in grote zakken en het uitdelen van snoep via de handen zorgt ervoor dat je sneller in contact komt met virussen en dus corona kan krijgen. En we willen voorkomen dat infectieziekten zich kunnen verspreiden", liet een woordvoerder toen weten. Zou hiermee een einde komen aan het strooien van pepernoten?

De ene pepernoot is de andere niet. Ze bestaan al sinds 1600 en hebben flink wat veranderingen ondergaan op de weg naar 2022.

Zo waren ze eens groter, anders van vorm en ook onderging de lekkernij meerdere smaakaanpassingen. Iemand die daar alles van weet is Carolina Verhoeven van het Culinair Historisch Erfgoedcentrum in Appelscha, tevens snoepadviseur van Sinterklaas.

De pepernoot werd geboren in de tijd dat Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) allerlei specerijen uit Nederlands-Indië haalde. Voor het gemak werden toen veel kruiden met het woord 'peper' aangeduid, ook bijvoorbeeld kaneel en nootmuskaat.

Het waren in die tijd vierkante brokjes met de smaak van ontbijtkoek. Ze leken wel wat op noten en werden daarom ook zo genoemd, maar die naam slaat ook op de manier van eten. Je neemt er nooit eentje, maar altijd een paar tegelijk, net als bij nootjes.

Peper zelf was een duur kruid, weet ook Carolina Verhoeven. "Rond 1680 was de aanvoer van peper gering en dus peperduur. Het was voor de adel een heerlijke traktatie."

De pepernoten waren in die tijd bikkelhard, omdat een zachte pepernoot in de vochtige onverwarmde huizen zo uit elkaar zou vallen. "Pepernoten werden gemaakt van boter en peperkruiden. Ook de boter was in de 17de eeuw veel harder dan de roomboter van nu. De harde pepernoten moesten bewaard worden op een droge plaats", vertelt Verhoeven.

Opmerkelijk is volgens Verhoeven ook dat er soms witte pepernoten opdoken. "Dat kwam voor in tijden van grote schaarste", vertelt ze. "Dan waren kruiden als peper en kaneel zo duur dat ze helemaal niet gebruikt werden en dan kreeg je dus hele witte pepernoten. Natuurlijk zat er ook veel minder smaak aan deze pepernoten."

Pepernoten zijn volgens Verhoeven door alle eeuwen heen een geliefd snoepgoed gebleven. En er kleven heel bijzondere verhalen aan. Zo is door kloosterlingen overgeleverd dat pepernoten werden gestrooid in de kloostergangen. Dat zou de potentie remmen.

Een andere legende vertelt ons de geschiedenis van het strooigoed. Het gaat hier om een verhaal over een koopman met drie huwbare dochters. De vader had geen goede zaken gedaan en raakte aan de bedelstaf. Hierdoor waren goede huwelijkspartijen voor de meisjes vrijwel uitgesloten.

Om toch aan geld te komen wilde de man zijn dochters in de prostitutie sturen, tot grote onvrede van Sinterklaas, die dit plan ter ore kwam. De goedheiligman besloot de meisjes te helpen. Zonder gezien te worden gooide (strooide) hij op een nacht drie beurzen met goudstukken bij de dochters naar binnen. Zo konden zij fatsoenlijke meisjes blijven en eerbaar trouwen.

Op oude afbeeldingen staat Sint-Nicolaas soms met drie gouden ballen of appels afgebeeld. Die symboliseren de betreffende beurzen met goudstukken. Het strooien moest natuurlijk altijd wel ongezien gebeuren, zodat vooral de kleintjes onder ons volstrekt verrast werden.

Veel mensen denken dat pepernoten en kruidnoten hetzelfde zijn, maar dat is niet het geval. Het verschil zit 'm in de structuur en omvang. De oudhollandse pepernoten zijn groot en lijken het meeste op taaitaai. Het kruidnootje is kleiner en heeft een diepere en scherpere smaak dan de pepernoot. Daarnaast heeft hij de vorm van een half bolletje. De kruidnoot is gemaakt van tarwebloem en speculaaskruiden. De pepernoten die we tegenwoordig eten zijn dus kruidnoten, maar in de volksmond worden ze wel pepernoot genoemd. En er zijn er ook die een chocolade bad hebben gehad.

Of ze nog even lekker zijn? Dat is een nogal subjectieve vraag, maar zoals eerder hierboven aangegeven zijn de pepernoten nog altijd populair en dat zegt toch eigenlijk genoeg.

Sinterklaas en zijn pieten zijn afgelopen zaterdag aangekomen in Nederland en hebben zich ook in Drenthe op veel plekken laten zien. Maar de goedheiligman is nog niet overal gesignaleerd. Zo komt hij onder meer nog in Gieten, Dwingeloo, Borger en Zuidwolde. En natuurlijk gaat hij nergens naartoe zonder pepernoten mee te nemen.

De oude recepten voor pepernoten lijken op taaitaai, dat wordt gemaakt met roggemeel en honing, vertelt Verhoeven. "Taaitaai gaf je aan iemand die je niet zo aardig vond of aan een oude vrijster. Taaitaai is namelijk een koek die pas na een paar weken lekker is, dus eigenlijk een plagerijtje."

Carolina Verhoeven heeft ook een goed recept voor het maken van pepernoten:

Ben je nu moe van zoeken
Omdat het antwoord maar niet goed sluit
Vind je het zelfs niet in boeken
Stuur dan een bericht naar Zoek Het Uit!

En dat kan hieronder