Hongerproces na dik 70 jaar weer op de planken

De stijf uitverkochte voorstellingen zijn gebaseerd op ware gebeurtenissen uit een recent en rood verleden; toen Appelscha nog een bolwerk van het vrije socialisme was.

Regisseur Johan Liest ("Appelscha: het mooiste stukje Drenthe van Friesland") vertelt: "In 1893 was Appelscha het roodste bolwerk van heel Nederland. De mensen werden gebruikt als lijfeigene en de veenbazen waren 'uutkniepers', ongelooflijk! De veenarbeiders hadden niks in te brengen, er waren prijsafspraken gemaakt, er was (gedwongen) winkelnering. De arbeiders hadden geen scholing gehad; waren niet geletterd. Kortom: ze hadden niks. Stonden onderaan de ladder. Het was: 'Kop houd'n Keesie en wark'n!'"

Liest vervolgt: "Domela Nieuwenhuis, zoon van een dominee uit Amsterdam, werd aangesteld in Harlingen als dominee en trok Friesland in. Hij kwam in de veengebieden en dus ook naar Appelscha. Als dominee zag hij de armoede, het misbruik en de onderdrukking. Hij is later anarchistisch geworden. Heel extreem kon die man denken. Hij heeft acht of negen keer in Hotel Hulst op het hoekje de veenarbeiders toegesproken: 'Dit kan zo niet, dit moet anders!'. En dat is het begin geweest van het rode bolwerk hier."

Op 18 november 2019 is het precies 100 jaar geleden dat Ferdinand Domela Nieuwenhuis is overleden. Dat is één van de redenen om Het Hongerproces opnieuw op te voeren.

Dat was makkelijker gezegd dan gedaan. Het originele stuk, geschreven rond de oorlog door Tinus Veenstra, bleek onvindbaar. Ook na een intensieve zoektocht tot in België aan toe wist niemand waar het stuk was. Een probleem dat door de werkgroep Hongerproces voortvarend is opgelost.

Op basis van wat notities en een oud programmaboekje wist journalist Henk Vondeling een compleet nieuw stuk uit de grond te stampen. Het Hongerproces is nu een gemoderniseerde versie van zichzelf geworden. De Internationale wordt gespeeld, maar er zijn ook rappers.

Het stuk gaat over het lot van drie veenarbeiders uit het dorp. Regisseur Liest: "Zij waren degenen die opstonden en zich uitspraken. Je hebt een veldwachter, een vervelende kerel. Hij speelt alles door naar de burgemeester en de marechaussee. De drie worden opgepakt en in eerste instantie vijftien maanden vastgezet. Men werd niet geacht het socialistische woord in de mond te nemen. De gevestigde orde moest dat goed vinden. En de rechters ook, zeer arrogant waren die."

Om het standsverschil goed te laten zien op het podium heeft Liest het één en ander bedacht: "Ik maak de rechtbank van zuver gold. Zuver gold..."

Het stuk werd één keer eerder opgevoerd, in 1946. Kees van der Veen was er destijds bij op het toneel als knaap van 13 jaar oud, net als de rest van het gezin. Vandaag de dag heeft hij weer een rol. "Ik ben nou de bode, da's een hele grote rol. Twee zinnen. En ik word geridderd. Krijg ik een klap op m'n schouder." Het doet hem wel wat om pak 'm beet 73 jaar later weer mee te spelen: "Dat stuk heeft mij gevormd."

Ook Geert Veen, historisch geweten van Appelscha en omgeving en lid van de werkgroep, is onder de indruk: "Het stuk beeldt uit hoe het vroeger was, we voeren het ook op voor de scholen. Mijn vader werkte vroeger in het veen, dat was normaal. Iedereen in de buurt werkte in het veen." Is hij zelf ook een socialist? "In hart en nieren", lacht Veen.

De hele reportage is zondagmiddag te horen in Drenthe Toen op Radio Drenthe van 14.00 - 16.00 uur en daarna via uitzending gemist en de podcast.

Het Hongerproces wordt 13,14 en 15 september opgevoerd in de Koele in Appelscha. Voor meer informatie zie www.hongerproces.nl.