Boek over de NS in oorlogstijd: 'Goed om alle informatie samen te brengen'

14 september 2019, 12:42 • 3 minuten leestijd

Dirk Mulder schreef mee aan het boek over de NS in oorlogstijd (Rechten: Sake Elzinga / Herinneringscentrum Kamp Westerbork)

Een kleine drie jaar zijn ze ermee bezig geweest: een boek over de Nederlandse Spoorwegen in de Tweede Wereldoorlog. Het boek - dat komende week verschijnt - hangt samen met de spoorwegstaking die op 17 september 1944 begon. Dirk Mulder, de oud-directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork, schreef mee aan het boek.

"Het initiatief kwam van mijn mede-auteurs. Dat zijn David Barnouw, oud-medewerker van het NIOD, en spoorweghistoricus Guus Veenendaal", vertelt Mulder. "Al pratende kwamen we op het idee om 75 jaar na de spoorwegstaking een boek samen te stellen." Volgens Mulder was er tot nu toe nog geen boek dat specifiek over de NS in de oorlog ging. "Dus het is goed om alle informatie eens samen te brengen."

Het boek, De Nederlandse Spoorwegen in oorlogstijd 1939-1945 - Rijden voor vaderland en vrijheid, beperkt zich niet alleen tot de oorlogsjaren, waarin de NS een belangrijke rol speelde. "De hoofdstukken die ik heb geschreven gaan over de deportatietreinen en de manier waar op de NS daar zelf mee is omgegaan na de oorlog." De NS voerde transporten uit voor de Duitse bezetter, onder meer naar Kamp Westerbork. Omgerekend verdiende de NS zo'n 2,5 miljoen euro aan de ritten.

De rol van de NS in de oorlog is volgens Mulder ook vandaag de dag nog relevant. In juni werd bekend dat de NS schadevergoedingen gaat betalen aan nabestaanden en weduwen van de holocaust. De spoorwegen namen het advies over van de commissie Cohen, nadat ze eerder een claim van de Amsterdammer Salo Muller nog resoluut afwezen.

De transporten waar Mulder over heeft geschreven gaan niet alleen over de deportaties naar Kamp Westerbork. "Zo waren er ook transporten vanuit Vught", weet hij. "En Het Apeldoornsche Bosch werd ontruimd. Vanuit die joods-psychiatrische instelling in Apeldoorn werden ook mensen op de trein gezet, rechtstreeks naar vernietigingskamp Auschwitz."

Op 20 januari 1943 komen ordetroepen van Kamp Westerbork, met kampcommandant Albert Gemmeker, naar Het Apeldoornsche Bosch. Ze zijn een dag te vroeg voor de ontruiming. Meer dan tweehonderd personeelsleden en patiënten vluchten 's avonds. Honderden anderen blijven achter en worden in de nacht van 21 op 22 januari in vrachtwagens afgevoerd. Op station Apeldoorn staan lege goederenwagons hen op te wachten. In Auschwitz worden ze allemaal vermoord. Lees

hier

een langer verhaal

De vergeten slachtoffers van Het Apeldoornsche Bosch

in Vrij Nederland.

Nieuwe inzichten

Het boek geeft volgens Mulder ook nieuwe inzichten. "Ik heb met de inmiddels oud-collega's van Herinneringscentrum Kamp Westerbork nieuw onderzoek gedaan", vertelt hij. "Men ging er namelijk altijd van uit dat er 97 transporten waren. Maar ik stuitte toch op meer."

Dat geldt ook voor de wijze waarop transporten gingen. "Vaak wordt gedacht dat het transport vooral in beestenwagons gebeurde, maar uit onderzoek blijkt dat zo'n 60 procent met personenwagons gebeurde.

Naast het boek is er vanaf woensdag ook een speciale tentoonstelling over de spoorwegstaking te zien in het Spoorwegmuseum in Utrecht. De tentoonstelling laat onder meer affiches, foto's en objecten zien over de NS in oorlogstijd. Zo is er onder meer een doosje bewaard gebleven, met glassplinters die verzameld werden na een treinbeschieting in 1944 bij Assen.