Het stikstofprobleem in een notendop

Het inkrimpen van de veestapel is een van de maatregelen die genomen wordt om de ammoniak-uitstoot te verminderen.
(Rechten: RTV Drenthe/Wiedse Veenstra)
Het inkrimpen van de veestapel is een van de maatregelen die genomen wordt om de ammoniak-uitstoot te verminderen. (Rechten: RTV Drenthe/Wiedse Veenstra)
Stikstof; ammoniak; stikstofoxide. N, NOx en NH3. Termen, letters en cijfertjes vliegen je om de oren. Het heeft allemaal te maken met de discussie over stikstof.
Nederland doet te weinig om de uitstoot van stikstof te verlagen. Daarom is er een commissie in het leven geroepen om met oplossingen te komen: de commissie Remkes. Vanmiddag om 17.30 uur komt die commissie met aanbevelingen naar buiten om stikstof naar beneden te brengen. Een van de adviezen is de landbouw aan te pakken door de veestapel fors te verkleinen. Daarnaast moet de snelheid op snelwegen naar maximaal 100 kilometer per uur teruggebracht worden. Helpt dat echt en waarom? In dit artikel leggen we het uit.

Dit is wat je moet weten

Stikstof (N) is de belangrijkste voedingsstof voor planten en essentieel voor de voedselproductie. Het wordt daarom in de landbouw toegediend als meststof. Een deel van de stikstof komt in de vorm van ammoniak (NH3) in de lucht terecht. Daarnaast worden vanuit andere sectoren stikstofoxiden (NOx) uitgestoten, met name door verkeer en industrie. Om de termen ‘stikstofoxiden’ en ‘ammoniak’ draait het in dit artikel.

Waarom moet de uitstoot van stikstof naar beneden gebracht worden?

Die ammoniak en stikstofoxiden dalen neer. Aangezien Drenthe vijftien Natura2000-gebieden heeft, daalt het ook neer op die kwetsbare natuur. ‘Het verrijkt de bodem.’ Dat klinkt op zich positief. Maar zeldzame planten die het goed doen op voedselarme grond, verliezen het van planten die van voedselrijke grond houden. En zo verdringt bijvoorbeeld de brandnetel de zeldzame orchidee. Dieren en insecten die van de zeldzame planten leven, verdwijnen hierdoor ook. Om een beeld te schetsen hoe het gesteld is met de Natura-2000 gebieden: van de 160 gebieden zijn er 120 natuurgebieden waar de hoeveelheid stikstof te hoog is.

Verlagen van snelheid op wegen

Daarnaast is een andere vorm van verbinding van stikstof, de stikstofoxiden, (industrie en verkeer) ook schadelijk voor de mens. Het draagt bij aan de vorming van fijnstof zoals smog. Door het verlagen van de snelheid op snelwegen kan de overheid de uitstoot van stikfstofoxiden (fijnstof) beperken.

Het begon ooit met zure regen

We gaan terug naar de jaren zeventig. Want ook toen speelde de stikstofproblematiek. Destijds werd er gesproken over ‘zure regen’. Beelden van bruine, soms dode bomen met kale takken waren dagelijks op het nieuws. Grote boosdoener was zwavel. Maar die zure regen speelt allang niet meer.
Zwavel is sinds de jaren tachtig met 90 procent gedaald. Het ging destijds namelijk ook al om hetzelfde probleem: stikstof. Ook toen heeft de overheid geprobeerd de stikstofuitstoot naar beneden te brengen. En dat lukte deels. Vanaf 1990 is die uitstoot, zowel van stikstofoxide (verkeer en industrie) als ammoniak (mest), meer dan gehalveerd. De stikstofoxide-uitstoot daalt al dertig jaar gestaag, maar de afname in de uitstoot van ammoniak is sinds 2010 gestagneerd.
Inkrimpen veestapel
En dat is de reden dat de commissie Remkes als oplossing het inkrimpen van de veestapel noemt. Juist bij die laatste oplossing valt het meest te halen, blijkt uit studies. Want zo’n 40 procent van de stikstofneerslag in natuurgebieden komt uit de veehouderij. Praat je over een halvering van de veestapel dan daalt de uitstoot van stikstof naar 20 procent. Het meeste voordeel is te halen bij rundvee.

Wat is dan de boosdoener bij de veehouderij?

Ammoniak is in die sector de boosdoener. Ammoniak zit in mest. 90 procent van de ammoniakuitstoot in Nederland komt uit de landbouw en met name uit mest. En dan met name drijfmest, de mix van vaste mest en urine, is de belangrijkste bron van ammoniak. Nederland heeft veel vee en dus ook veel mest en ammoniak.
Er worden sinds eind twintigste eeuw daarom maatregelen genomen in de veehouderij om de schadelijke ammoniak terug te dringen. Om die reden vindt de Nederlandse Melkvee Vakbond (NMV) dat de sector nu ongenadig hard gepakt wordt in de stikstofdiscussie. “De veehouderij wordt geslachtofferd om het stikstofbeleid te redden”, vindt de NMV. “Wij zijn er klaar mee dat de nadruk constant op de agrarische sector wordt gelegd. De omvang van de melkveehouderij slonk, in tegenstelling tot vrijwel alle andere stikstof uitstotende sectoren.”

Maatregelen in veehouderij

De veehouderij moet bijvoorbeeld de lucht zuiveren in de stallen met speciale filters en drijfmest wordt vrijwel overal alleen nog in de bodem gebracht. Ook door het gebruik van speciale afgesloten mestsilo's wordt de uitstoot beperkt. Bovendien helpt het als vee in de wei staat (weidegang), want mest in de wei zorgt voor veel minder ammoniak dan mest die op stal wordt uitgescheiden. Van 1980 tot 2003 is de ammoniakuitstoot uit dierlijke mest dankzij voorgeschreven maatregelen met ruim een kwart gedaald.

Natuur versus economie

Conclusie is dat boeren al maatregelen nemen om de uitstoot van ammoniak tegen te gaan. Maar daar komen de Natura2000-gebieden weer om de hoek. Daar zit de kern van het ‘stikstof-probleem’ waar we nu over praten. Want de uitstoot van stikstof (en dus ook ammoniak en stikstofoxiden) in de buurt van die kwetsbare natuurgebieden moet nog lager zijn dan elders om zeldzame planten, dieren en insecten te behouden.
Een snelle oplossing, naast het aanpakken van verkeer en industrie, lijkt te liggen bij de veehouders. De Nederlandse Melkvee Vakbond is verbolgen en vindt dat er telkens nieuwe onderdelen of zaken worden opgevoerd en toegerekend worden aan de landbouw, zonder dat daar nadere onderbouwing voor is, zo staat er te lezen op hun website. De NMV heeft het idee dat de landbouw als gemakkelijke verantwoordelijke wordt gehouden, wanneer er een stikstofgat gevuld moet worden. “De meetmethodes van de stikstof moeten veranderen. Stikstofuitstoot wordt vrijwel altijd berekend, maar zou eigenlijk gemeten moeten worden.”
Natuurmonumenten is duidelijk: "Wij zijn géén voorstander van een situatie waarin vergunningverlening blijvend ‘op slot’ zit. De kern van onze missie is juist om aan te tonen dat belangen van natuur en economie – ook in ons kleine, drukke land – met elkaar verenigd kunnen worden en elkaar kunnen versterken."

Vanmiddag meer duidelijkheid

Hoe natuur en economie elkaar kunnen versterken moet vanmiddag blijken. Dan komt de commissie Remkes naar buiten met aanbevelingen. Een eerste advies voor de korte termijn wordt dan aan landbouwminister Carola Schouten overhandigd.
Bronnen: Nature Today, Wageningen University & Research, Natuurmonumenten en Nederlandse Melkveehouders Vakbond.

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.