'Geen Twentse toestanden in Schoonebeek alstublieft'

Colenbrander is oud-ingenieur 'nieuwe technieken' van Shell. Hoewel Colenbrander in eerste instantie niet welkom was, mocht hij uiteindelijk toch bij het zogeheten gebiedsoverleg in Schoonebeek (de 'ontzorgingstafel' zoals het overleg officieel heet) over het afvalwater aansluiten. Journalisten waren niet welkom.

En dat terwijl het een openbare bijeenkomst was. "Alle stukken zijn openbaar, je mag er alleen niet in", werd bij aankomst gezegd. Bij de ontzorgtafel over het afvalwater uit de oliewinning in Schoonebeek zijn journalistieke pottenkijkers in ieder geval niet gewenst.

De NAM wil het afvalwater uit de oliewinning in Schoonebeek zelf gaan verwerken. Over liever: onder Schoonebeek. Nu pompt de NAM het afvalwater nog naar Twente, waar het in lege gasvelden wordt geïnjecteerd. In Twente moet de NAM daar na problemen en veel verzet van omwonenden mee stoppen. Voor het afvalwater is nu een leeg gasveld onder Schoonebeek in beeld. De NAM heeft al ruim voorgesorteerd: het afvalwater in het gasveld stoppen is volgens het gasbedrijf de beste optie.

Daarnaast zijn nog drie alternatieven onderzocht: al het afvalwater volledig zuiveren, zodat je het in het oppervlaktewater - zoals een kanaal - kunt lozen. Dan moet je wel een oplossing verzinnen voor de enorme berg zout die je dan overhoudt en waar geen toepassingen voor bestaan. Je kunt het water ook deels zuiveren totdat het water schoon, maar nog deels zout is, waardoor je het op zee kunt lozen. Maar ook dan houd je nog flink wat zout over.

En dan is er nog het circulaire alternatief van Gert Colenbrander: zuivering van het afvalwater in schoon water en een ingedikte zoutwatermassa. Het schone water kan opnieuw gebruikt worden in het proces van de oliewinning en de ingedikte zoutwaterstroom moet ook weer terug in het olieveld waar het vandaan kwam. Dat proces is volgens Colenbrander oneindig. Zijn alternatief is volgens hem in de onderzoeken van de NAM onterecht slecht beoordeeld, waardoor het niet goed scoort in vergelijking tot de andere manieren van afvalwaterverwerking.

Colenbrander wilde dat en wat zijn alternatief nu inhoudt weleens in Schoonebeek aan de ontzorgtafel komen uitleggen. Maar daar hadden de bestuurders van de provincie, de gemeenten Emmen en Coevorden en het ministerie van Economische Zaken geen behoefte aan. Ze willen een 'rustig proces in Schoonebeek' en 'geen Twentse toestanden', zo valt op te maken uit stukken van een vorige ontzorgtafel. Bang voor verzet uit de omgeving dus. Maar een aantal instanties uit Schoonebeek wilde Colenbrander wel horen, dus stond hij er toch op de bijeenkomst in 't Aole Gemientehoes.

Henk Vredeveld van Dorpsbelangen Schoonebeek vat voor RTV Drenthe samen wat de reacties waren in de zaal: "Er is wel een realistisch alternatief voor het afvalwater van de oliewinning van de NAM in Schoonebeek. Hier moeten we zeker nog verder over praten."

Het zuiveren van het afvalwater in olie, herbruikbaar zoet water en de dikke zoutstroom kost 1 tot 2 euro per vat olie (159 liter) meer. Volgens Colenbrander een reden voor de NAM en het ministerie om vooral door te gaan op de oude voet. Het ministerie moet zorgen voor de vergunning voor de NAM, maar is ook belanghebbende: het Rijk deelt mee in de opbrengsten van de Schoonebeker olie.

De NAM wil het afvalwater uit de oliewinning op drie plekken (twee voor continu gebruik, een als reserve) vlak bij Schoonebeek injecteren in een leeg gasveld. Daarvoor moeten nieuwe injectieputten geboord worden naar het lege gasveld, tenzij het Staatstoezicht op de Mijnen (SoDM) oordeelt dat bestaande putten veilig genoeg zijn om voor het afvalwater te mogen gebruiken.

De NAM wil het iets anders aanpakken dan tot nu toe in Twente. De NAM wil proberen het aantal mijnbouwhulpstoffen die aan het water toegevoegd worden aantoonbaar te minimaliseren. Nieuwe putten kunnen volgens de NAM leiden tot andere materiaalkeuzes, waardoor het gebruik van mijnbouwhulpstoffen omlaag kan. Er is volgens de NAM zelfs een type kunststof pijp die aan de binnenkant zo glad is dat er bijna geen corrosie ontstaat en mijnbouwhulpstoffen niet nodig zouden zijn. Nadeel van gebruik van kunststof in plaats van stalen buizen is dat er minder vaak apparatuur naar beneden kan om de kwaliteit van de binnenbuis te controleren. Dat verkleint de kans op krassen in de kunststof buis. Controles moeten dan vooral met drukmetingen worden gedaan.

Bovendien zijn elders in het proces nog wel steeds mijnbouwhulpstoffen nodig die in het water terechtkomen. Het hele proces laten draaien zonder mijnbouwhulpstoffen is wel mogelijk. Maar daarvoor moeten alle bestaande transportleidingen tussen de oliewinputten en de oliebehandelingsinstallatie (fabriek van de NAM) worden vervangen en dat kost 140 miljoen euro.

Maar verder gaat het water net als in Twente na gebruik ongezuiverd de diepe ondergrond in, als het aan de NAM ligt. Er komen volgens de NAM genoeg maatregelen in de injectieputten waardoor het veilig kan: de (binnenste) injectiebuis is vervangbaar over de volledige lengte van 3 kilometer. De eerste 80 meter is de put het dikst: een binnen- en buitenbuis met daaromheen twee buizen van cement en daaromheen weer een metalen buis. Tussen 80 en 600 meter hetzelfde, alleen de buitenste metalen buis is dan weg. Na 600 meter verdwijnt er een cementlaag en na ongeveer 2.600 meter de tweede laag. Het laatste deel van de put bestaat uit de binnen- en buitenbuis. Het water komt in een kalksteenveld waar vroeger het gas zat. Daarboven zit een kleine laag anhydriet voordat daarboven een zoutlaag begint.

Maar bij het SoDM en Schoonebeeker vertegenwoordigers die aan de 'ontzorgtafel' zitten zijn er wel dezelfde zorgen: wat als de bodem gaat bewegen (seismiciteit). En wat als er een breuk komt in de dunne anhydrietlaag tussen het lege gasveld en de zoutlaag? Zout lost immers op als er water bij komt. En ten slotte zijn er zorgen over de sterkte (integriteit) van de boorputten.

De NAM wil een risicobeheersplan voor bodembeweging gaan maken. Nieuwe putten moeten op afstand van breuklijnen worden geboord. En gebruik van nieuwe materialen moeten nieuwe putten beter maken dan bestaande.

"Oude wijn in nieuwe zakken" en "niet circulair", concludeert oud-Shell-ingenieur Colenbrander. Ook hekelt Colenbrander de wijze waarop de NAM omgaat met haar eigen voorkeur om het afvalwater te injecteren in het lege Schoonebeker gasveld. "Voor de NAM is dat de definitieve keuze, maar die staat nog helemaal niet vast en daarmee zet de NAM regiobestuurders en inwoners van Schoonebeek op het verkeerde been."

Grote kritiek was er onlangs ook van het RIVM en het Staatstoezicht op de Mijnen. Die vinden dat het onderzoek naar alternatieven voor het afvalwater niet compleet is en er dus nog geen goede keuze gemaakt kan worden. Milieu en veiligheid van alle alternatieven zijn onvoldoende onderzocht. Op dit moment kunnen de alternatieven niet goed vergeleken worden en is het niet te wegen of het alternatief beter is dan de oude methode: het afvalwater in een leeg gasveld stoppen.

In de concept-afspraken van de ontzorgtafel staat over aardbevingen wel een beperking opgenomen: bij een aardbeving groter dan 3,0 op de schaal van Richter wordt de waterinjectie in het betreffende veld beëindigd. En een ander belangrijk punt uit de concept-afspraken tussen Schoonebeek en NAM is geschrapt op verzoek van de Schoonebekers. Dat "onderzoek heeft laten zien dat de huidige wijze van verwerking, waterinjectie, de voorkeur heeft boven alle andere alternatieven".

De 'ontzorgtafel' moet leiden tot een gezamenlijk afsprakenkader met regionale bestuurders, inwoners en belanghebbenden over het verwerken van het afvalwater en het maken vaan aanvullende afspraken om zorgen uit de omgeving weg te nemen en wensen uit de regio in te vullen. Maar bij punt 1 van de concept-afspraken stond dus heel lang te lezen: "Onderzoek heeft laten zien dat de huidige wijze van verwerking, waterinjectie, de voorkeur heeft boven andere alternatieven".

Daarmee hebben NAM, Economische Zaken, en regionale bestuurders hun keuze eigenlijk allang gemaakt. Het gaat volgens critici dus niet meer om 'wat gaan we doen', maar om 'hoe gaan we het doen.' En daarmee is de ontzorgtafel volgens sceptici alleen maar bedoeld voor windowdressing en om ervoor te zorgen dat we in Drenthe geen 'Twentse toestanden' krijgen.

Voorzitter Bert Bouwmeester van de ontzorgtafel ziet meer in het beschrijven van alle alternatieven voor het verwerken van afvalwater en wat je vervolgens per alternatief zou moeten doen als zich problemen, calamiteiten of vragen voordoen.

Uiteindelijk moet er een stichting komen. De Stichting Toezicht afsprakenkader Oliewinning Schoonebeek. In stukken van het ministerie van EZK valt te lezen: "De Stichting ziet erop toe dat NAM de overeengekomen afspraken nakomt en fungeert als klankbordgroep voor de verschillende belanghebbenden in de regio". Dat moet zo blijven zolang als de NAM in Schoonebeek olie wint. De verwachting in 2011 was minimaal nog 25 jaar, waarbinnen nog 100 tot 120 miljoen vaten ruwe aardolie te winnen zijn.

Uiteindelijk wordt niet aan de ontzorgtafel maar door het ministerie van EZK besloten hoe de NAM met het afvalwater om moet gaan. De NAM vraagt bij het ministerie de vergunning aan. Die gaat EZK nog ter advies voorleggen aan het SoDM, de provincie Drenthe en de gemeenten Coevorden en Emmen. Maar EZK besluit. Tegen dat besluit kunnen belanghebbenden nog bezwaar indienen.

De kersverse voorzitter van de ontzorgtafel Bert Bouwmeester zegt toe dat hij "alles wat de ontzorgingtafel onder de aandacht van de bestuurders wil brengen dat als adviseur van het overleg kan doen".

De 'ontzorgtafel' heeft dus sinds kort een nieuwe onafhankelijk voorzitter: oud-burgemeester Bert Bouwmeester van Coevorden. Diezelfde Bert Bouwmeester die in 2010 met collega-burgemeester Cees Bijl van Emmen en gedeputeerde Tanja Klip van de provincie Drenthe met een druk op de knop de eerste nieuwe olieboring in werking zette nadat de NAM had besloten het Schoonebeeker olieveld alsnog weer in exploitatie te nemen.

Bouwmeester: "Ik herinner mij dat nog goed en iedereen weet natuurlijk ook mijn achtergrond. Misschien weet niet iedereen dat ik ook bioloog ben en een groot pleitbezorger van de belangen van natuur en milieu. Kortom, het zal uit mijn daden blijken in hoeverre ik onafhankelijk ben. Ik heb in het verleden volgens mij wel laten zien dat men daar op kan vertrouwen."

Bouwmeester weigerde RTV Drenthe toegang tot de vergadering van de ontzorgtafel omdat "aanwezigen nu eenmaal anders reageren als er een camera bij is" en "eerder een dorpsjournalist ook niet welkom was en we niet met twee maten meten".

Maar het valt ook niet uit te sluiten dat angst voor 'Twentse toestanden' reden is om geen journalisten toe te laten tot de openbare bijeenkomst, waarvan zowel Bouwmeester als de vertegenwoordiger van EZK verzekeren dat alle vergaderstukken openbaar zijn.

Vanuit de omgeving zitten aan tafel Dorpsbelangen Schoonebeek, Industriekring Schoonebeek, Natuurvereniging Stroomdal, LTO en individuele inwoners uit Schoonebeek en buurtschappen. Uiteraard zit de NAM ook aan tafel en het ministerie van EZK. Zowel NAM als EZK zijn na de bijeenkomst gevraagd om op camera te reageren op het alternatief van Colenbrander en op de vraag waarom doorgaan met waterinjectie nog steeds de beste keuze is. Zowel EZK als de NAM wilden niet reageren.