'Inspectie wilde opnieuw tenten in Ter Apel, Veiligheidsregio weigerde'
Als het aan de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) lag, waren er afgelopen zomer grote tenten voor het landelijke aanmeldcentrum in Ter Apel geplaatst. De gemeente Westerwolde en de Veiligheidsregio Groningen werkten dat plan tegen, waardoor honderden asielzoekers in de open lucht moesten slapen.
De veiligheidsregio zag tenten en douches niet zitten vanwege de beeldvorming die dat landelijk zou kunnen oproepen. Ze vreesde dat andere gemeenten daardoor minder snel in actie zouden komen.
Het kwam soms tot stevige aanvaringen tussen de hoofdinspecteur van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en de voorzitter van de Veiligheidsregio Groningen, Koen Schuiling. De gemoederen raakten zo verhit, dat Schuiling 'een boekje dreigde open te doen'.
In de zeven maanden voordat de inspectie zich met Ter Apel bemoeit, kan Ter Apel de toestroom van asielzoekers al niet meer aan. Door een groeiend gebrek aan opvangplekken is het asielsysteem in ons land vastgelopen. Nergens is dat zo duidelijk zichtbaar als in Ter Apel.
De beelden van RTV Noord in mei vorig jaar, die laten zien dat asielzoekers buiten voor de poort van het aanmeldcentrum moeten slapen, zorgen voor een schokgolf in het land. Maar het is nog maar het begin van wat komen gaat. De dringende oproepen van Schuiling en burgemeester Jaap Velema van Westerwolde aan Den Haag en gemeenten elders in het land om bij te springen, leveren nauwelijks wat op. In de praktijk blijkt dat de Groningse gemeenten de kastanjes uit het vuur moeten halen.
Inspectie eist 'onmiddellijk ingrijpen'
Op vrijdag 26 augustus gaan medewerkers van de IGJ naar Ter Apel om voor het eerst de situatie in het 'niemandsland' voor de poort in ogenschouw te nemen. Op dat moment slapen en verblijven er honderden asielzoekers. De directe aanleiding voor het bezoek van de IGJ is overigens het overlijden van een drie maanden oude baby in het aanmeldcentrum.
De inspecteurs komen tot de conclusie dat er een 'groot risico is dat infectieziekten uitbreken als gevolg van het totale gebrek aan hygiëne op het terrein' en zeggen dat 'onmiddellijk ingrijpen nodig' is om de situatie op orde te brengen.
Diezelfde dag zoekt de hoofdinspecteur van de inspectie, Angela van der Putten, contact met Schuiling. De veiligheidsregiovoorzitter is het aanspreekpunt voor besluiten over het gebied rondom het aanmeldcentrum, waaronder de plek waar asielzoekers buiten slapen. De hoofdinspecteur wil verbetering.
In de avond meldt Schuiling dat hij 'honderden mensen heeft weten weg te krijgen door een indringend beroep op collega's te doen', aldus een conversatie via berichtendienst WhatsApp. Maar de topambtenaar van de inspectie vindt dat onvoldoende.
Een dag later stelt zij vast 'dat er wel acties zijn ondernomen, maar de situatie nog steeds zeer zorgelijk is'. In de weken daarna dringt de hoofdinspecteur zo'n vier keer aan op verbetering van de situatie.
Om nog meer druk te zetten op de veiligheidsregio, besluit de inspectie om de media te woord te staan. Doel is het afdwingen van extra faciliteiten, zoals tenten, douches en drinkwaterpunten.
Dat valt helemaal verkeerd bij Schuiling, die zeven maanden eerder de noodklok al luidde, maar nog steeds nauwelijks gehoor krijgt vanuit Den Haag en de rest van het land.
Uit het chatgesprek tussen Schuiling en de hoofdinspecteur: "De woordvoering vanuit de inspectie met als strekking 'als de inspectie iets signaleert gebeurt er kennelijk wel van alles', is hier behoorlijk in het verkeerde keelgat geschoten."
Schuiling heeft het idee dat de regio de zwartepiet krijgt toegeschoven: "Als het frame gezet gaat worden dat Westerwolde of de regio zich niet maximaal uitstrekt of (de situatie - red.) heeft genegeerd, dan zal ik een ander boekje opendoen en ook gedocumenteerd."
Paar dagen daarna opnieuw 'geen verbetering'
Op zondag 28 augustus besluit de inspectie voor een tweede keer naar Ter Apel te gaan. Eenmaal ter plekke stellen de inspecteurs vast dat de situatie nog steeds onvoldoende is verbeterd.
Daarom wordt diezelfde middag een verbeterplan opgesteld. Ook Minister Ernst Kuipers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wordt daarover geïnformeerd. Vieze dixies (mobiele wc-cabines) worden vervangen, ze zullen vaker worden schoongemaakt en er komen extra drinkwaterpunten. Bovendien houdt het Rode Kruis tweehonderd veldbedden en slaapzakken achter de hand voor asielzoekers die alsnog buiten moeten slapen.
Maar de inspectie vindt het nog steeds onvoldoende en eist meer: 'Douchefaciliteiten (zijn) absoluut noodzakelijk om de basishygiëne op orde te krijgen', zo valt in diezelfde mail te lezen. Er staat nog meer op de verlanglijst van de inspectie: tenten met een vloer.
Vooral de tenten liggen gevoelig. Vergelijkbare tenten zijn een paar maanden terug nog weggehaald uit Ter Apel, nadat de staatssecretaris had beloofd dat er elders in het land meer opvangplekken zouden komen.
In dezelfde week van het overlijden van een drie maanden oude baby in het aanmeldcentrum, wordt duidelijk dat er achter de schermen nog een conflict speelt over een andere tent. Deze tent blijkt buiten medeweten en zonder toestemming van de gemeente binnen de hekken van het centrum te zijn opgezet.
Er is plaats voor tweehonderd bedden, maar de gemeente wil het absoluut niet hebben, omdat dat tegen eerder gemaakte afspraken ingaat. Volgens deze afspraken mogen maximaal tweeduizend asielzoekers in het centrum verblijven. Dus geen 2.200.
Groningen niet akkoord met eten: 'Verkeerde signaal'
Veiligheidsregio (Schuiling) en de gemeente gaan niet akkoord met de douchefaciliteiten en tenten, die de inspectie noodzakelijk acht. In een mail van de Veiligheidsregio Groningen valt te lezen: "Op basis van de prioriteit om het veld leeg te halen kan nog geen go gegeven worden, om te voorkomen dat landelijk het signaal wordt afgegeven dat, met extra hygiënemaatregelen, verblijf op het veld buiten Ter Apel te verantwoorden is."
Ook burgemeester Jaap Velema van Westerwolde geeft meermaals aan dat hij verzoeken voor de plaatsing van nieuwe tenten bij het azc in Ter Apel zal afwijzen. Uiteindelijk komen de 'noodzakelijke' douchefaciliteiten er wel, maar op het terrein van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), waar de veiligheidsregio minder over te zeggen heeft.
In een hek wordt een opening gemaakt, zodat asielzoekers van buiten de poorten ook gebruik kunnen maken van de douches.
Schuiling 'verbaasd en eigenlijk ook boos'
Maar daarmee is de frictie tussen de inspectie en de regio nog niet weg. Het conflict laait opnieuw op als de inspectie op haar website een artikel plaatst waarin wordt uitgelegd waarom inspecteurs naar Ter Apel zijn gegaan.
Daarin stellen ze dat de veiligheidsregio in de eerste plaats verantwoordelijk is voor de uit de hand gelopen situatie. "Verbijsterend. Wat een trap onder de gordel", appt Schuiling meteen als hij het artikel ziet. "Ik ben verbaasd en eigenlijk ook boos", schrijft hij aan de hoofdinspecteur.
In de periode waarin Schuiling en de hoofdinspecteur contact met elkaar hebben, houdt Schuiling haar op de hoogte van de actie die hij onderneemt om het veld leeg te krijgen. Een dag na 'Bommen Berend' (28 augustus) schrijft hij: "Weer heel wat telefoontjes gepleegd en tijdens de kerkdienst voor '350 jaar Ontzet van Groningen' werd al gecollecteerd en om hulp gevraagd".
Laatste bericht twee weken na eerste contact
Het laatste contact tussen Schuiling en de hoofdinspecteur is op 10 september, zo'n twee weken nadat de inspectie alarm heeft geslagen. De voorzitter van de veiligheidsregio stuurt via WhatsApp foto's naar de inspecteur.
Daarop is een vervuild grasveld te zien voor het aanmeldcentrum in Ter Apel. Er zijn geen asielzoekers meer. Een uitgeklapt tentje en vieze lakens zijn de stille getuigen. "Nu alleen nog een vuilniswagen", appt Schuiling. Voor het eerst is het veld voor het aanmeldcentrum voor langere tijd leeg. "Fijn dat het is gelukt om mensen onderdak te bieden!", stuurt de hoofdinspecteur terug. "Het worden spannende weken", is het laatste bericht dat Schuiling stuurt.
De Veiligheidsregio Groningen en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd hebben vooraf de bevindingen van dit artikel kunnen zien.
In een schriftelijke reactie stelt de veiligheidsregio nogmaals dat aanvullende voorzieningen geen structurele oplossing bieden voor het opvangprobleem. "Niet in de zomer van 2022 en nog steeds niet", valt te lezen. "Vluchtelingen hebben recht op een menswaardige opvang met een echt dak boven hun hoofd met voldoende voorzieningen op het gebied van sanitair, eten en drinken en sociale en fysieke veiligheid."
Over de aanvaringen zegt de inspectie het volgende: "De wat kregelige appjes werden de volgende dag gevolgd door telefonisch contact tussen Van der Putten en Schuiling waarin de lucht werd geklaard. Met behoud van ieders verantwoordelijkheden, maar misverstanden werden uit de weg geruimd en de sfeer was weer in orde", aldus een woordvoerder.
De woordvoerder van de veiligheidsregio wil benadrukken dat beide partijen niet tegenover elkaar staan: "Insteek van de Veiligheidsregio was en is dat de opvang op een humanitaire manier en evenredig verspreid over het land moet plaatsvinden. Iets waar alle betrokken overheden, ook inspectie en Veiligheidsregio Groningen het over eens zijn. Er is geen sprake van tegengestelde belangen."
