Zoutwinning: wel schade, nauwelijks baten

14 oktober 2019, 06:23 • 5 minuten leestijd

Zoutwinning: weinig opbrengsten, maar wel schade (Rechten: RTV Drenthe/Hjalmar Guit)

De opbrengsten voor de staat zijn verwaarloosbaar, toch levert de zoutwinning schade en risico’s op voor de omgeving. Daarbij gaat het vooral om bodemdaling, maar ook om sinkholes, lekkage en lichte aardbevingen.

Dat blijkt uit gezamenlijk onderzoek van de regionale omroepen RTV Drenthe, Omrop Fryslân, RTV Oost en RTV Noord en het onderzoeksplatform Follow The Money (FTM).

Er zijn veel overeenkomsten tussen de winning van zout en gas. Daarbij gaat het vooral om de onderschatting van de risico’s bij de winning. Daarover trok al eerder de actiegroep Stop Zoutwinning in Drenthe aan de bel.

De zoutwinning heeft altijd in de schaduw van het gas gestaan, zeker waar het gaat om de aandacht voor de risico’s. Die aandacht is er lokaal wel, maar het onderwerp staat niet scherp op de radar van de nationale politiek. De risico’s en de maatschappelijke kosten lijken – al dan niet bewust – te zijn weggewuifd. Net zoals jarenlang bij de gaswinning is gebeurd.

Verschillen tussen de zoutwinning en gaswinning zijn er ook. Daarbij gaat het vooral om de opbrengsten. Het gas heeft de Nederlandse overheid al 417 miljard opgeleverd. De inkomsten uit de zoutwinning valt daarbij volledig in het niet.

In tegenstelling tot de gaswinning houdt de Nederlandse overheid nauwelijks iets aan de zoutwinning over. De winst gaat naar de zoutbedrijven, die inmiddels in buitenlandse handen zijn. Met als gevolg dat de opbrengsten van de zoutwinning de grens over gaan. De Nederlandse overheid en burgers blijven met de kosten van de schade zitten.

In Nederland wordt in vier regio’s in het Noordoosten van het land zout gewonnen: rond het Friese Harlingen, in Twente en in Oost-Groningen en het Drentse grensgebied.

Op veel locaties is er weinig rumoer rondom de zoutwinning. Toch zijn er wel incidenten, de eerste was in Twente. Daar stort in 1991 een zoutcaverne in. Met een gapend gat van 4,5 meter diep en een doorsnee van 30 centimeter tot gevolg; ook wel het gat van Hengelo genoemd. Een boerderij loopt door deze sinkhole zoveel schade op dat het pand moet worden gesloopt.

Een ander incident speelt zich af in Harlingen. Daar daalt de bodem sneller dan verwacht. En bij Heiligerlee worden bij de zoutwinningslocatie trillingen van mogelijk een aardbeving gevoeld. In Tripscompagnie ontstaat een scheur in een caverne van Nedmag. Dat leidt tot onrust in de omgeving.

Toch leiden al deze incidenten niet tot een harde roep om maatregelen. Wel gaat bij toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) het roer om. "We traden wel regelmatig op, maar we reageerden in het verleden puur reactief op incidenten. Vanaf 2017 zijn we naar de sector als geheel gaan kijken", licht Wouter van der Zee van SodM toe. Met dank aan de situatie rond het gas in Groningen. "De maatschappelijke aandacht voor mijnbouw nam toe, dus ook voor zoutwinning."

Ondanks de risico’s en incidenten is er geen aanleiding om een streep door de zoutwinning te zetten. Van der Zee: "Als je cavernes in de juiste vorm en op de juiste plek maakt, dan is er geen reden om daar categorisch nee tegen te zeggen. Mijnbouw is altijd omgeven door onzekerheden. Als wij het gevoel hadden dat zoutwinning echt niet veilig kon, dan zouden we de minister bij elk advies schrijven: doe het niet, want het kan niet veilig."

De vraag is of de zoutwinning uiteindelijk eenzelfde lot wacht als de gaswinning in Groningen. Met veel discussie, ellende en uiteindelijk – na veel strijd – alsnog versnelde afbouw.

Het Staatstoezicht op de Mijnen verwacht van niet. "Het is een andere discussie. De omvang is anders. Zoutwinning wordt wel regionaal gevoeld, maar is landelijk minder een item. Ook omdat we te maken hebben met de leveringszekerheid van Gronings gas en daar zit een hele politieke dimensie aan. Die is bij zout een stuk minder."

Wel vindt Van der Zee dat er uit ‘Groningen’ lessen moeten worden getrokken. "Wij roepen bij elk dossier, dus ook de zoutwinning, tegen het ministerie en andere stakeholders: wees transparant en neem mensen er in mee. Wij sturen hard op die openheid, ook in de richting van de zoutbedrijven. Dat is de lijn en de les die je leert van Groningen."

'Risico's worden gebagatelliseerd'
Specialist bodemdaling Adriaan Houtenbos gelooft daar helemaal niets van. "Nog steeds gebeuren er dingen die niet waren voorzien. De onzekerheden rond de zoutwinning worden keer op keer onder tafel geschoven".

Houtenbos werkte eerder bij de NAM en is sinds 2000 onafhankelijk bodemdaling-specialist. "Zowel bij de gaswinning als bij de zoutwinning, worden de risico's gebagatelliseerd. Met als gezamenlijk motief: economisch gewin. Dat lesje is echt niet geleerd."

Dit verhaal komt tot stand na een pitch van onderzoeksplatform Follow The Money (FTM) en Omrop Fryslân, RTV Drenthe, RTV Oost en RTV Noord. Daarbij konden de inwoners van Noordoost-Nederland onderwerpen voorstellen, die om journalistiek onderzoek vragen. Van de 125 inzendingen kreeg de zoutwinning de meeste stemmen.

Lees het uitgebreide artikel over het gezamenlijke onderzoek op de website van FTM.