Stikstofmakelaar: 'Uitstootrechten gaan duurder worden'

Net als bij het huizenplatform Funda staat in de omschrijving welke makelaar bemiddelt bij de verkoop. Landelijk zijn er enkele tientallen stikstofmakelaars en geen daarvan is gevestigd in Drenthe. RTV Drenthe sprak met drie van hen om een indruk te krijgen van de handel in stikstof.

Als een boerenbedrijf zo wordt aangepast dat het niet meer stikstofneerslag veroorzaakt door uitbreiding, dan spreken we van intern salderen. Het probleem van extra stikstofuitstoot wordt dan binnen het bedrijf opgelost.

Bijvoorbeeld: een varkenshouder plaatst een luchtwasser achter de stal en gaat de bestaande stikstofuitstoot fors verminderen. Vervolgens gebruikt hij de vrijgekomen ruimte om een extra stal te bouwen en het aantal dieren uit te breiden. De totale ammoniakuitstoot blijft dan gelijk.

In veel provincies is het ook mogelijk om extern te salderen; dat wil zeggen ammoniakrechten elders kopen om een activiteit mogelijk te maken. Nieuw is deze handel niet. Voor 2015 gingen uitstootrechten regelmatig over van boer naar boer. Maar toen kwam toenmalig landbouwminister Henk Bleker met het Programma Aanpak Stikstof (PAS).

Het idee was dat boerenbedrijven die wilden uitbreiden, hun toegenomen uitstoot in de toekomst zouden compenseren. Ze hoefden toen alleen melding te doen van de uitbreiding. Handel in emissierechten werd daardoor overbodig. Totdat de Raad van State in 2019 een streep haalde door deze werkwijze. Sindsdien wordt er wel weer gehandeld in stikstofrechten.

De meeste kopers van stikstofrechten zijn boeren die willen uitbreiden. En er is vraag vanuit de PAS-melders die rechten kopen als ze in de buurt voorhanden zijn. Al is de laatste groep bij de verschillende makelaars op twee handen te tellen.

Verder is er belangstelling voor stikstofrechten van afvalverwerkers, recreatieparken, provincies en Rijkswaterstaat. Geen van de drie makelaars heeft nog zaken gedaan met de provincie Drenthe.

Stikstofmakelaar Henk Kemper merkt dat er meer belangstelling voor ammoniakrechten is van buiten de landbouw sinds de uitstoot bij de bouw niet meer is vrijgesteld van de verplichting om die te compenseren.

Op 2 november 2022 haalde de Raad van State een streep door die bouwvrijstelling en sindsdien moet bij de aanvraag van een vergunning voor een bouwproject een berekening worden geleverd van de verwachte hoeveelheid stikstofuitstoot. In veel gevallen moet de projectontwikkelaar rechten aankopen om de activiteit mogelijk te maken.

Het opvallendste voorbeeld van een partij buiten de landbouw die stikstofrechten aanschafte is Schiphol. Het vliegveld kocht de rechten van meerdere boeren voor maar liefst 500 euro per kilogram.

"Schiphol (ruim 90% overheid) concurreert met 'illegale' PAS-melders die als gevolg van dezelfde overheid zonder natuurvergunning zitten. Wie biedt meer dan 500 euro per kg? Dat is 1,5 miljoen voor 3.000 kg ammoniak! Niet te doen voor PAS-melder. Chaos met de dag groter", twitterde milieuactivist Johan Vollenbroek daarover.

Volgens de stikstofmakelaars is een reguliere prijs voor boeren onderling zo'n 25 tot 40 euro per kilogram. Een koe is goed voor 13 kilogram, dus een snelle rekensom leert dat als een boer met 120 koeien stopt, hij de ammoniakrechten voor 29.000 tot 52.000 euro kan verkopen. Best een leuk bedrag, maar geen goudmijn.

Wie stikstofrechten koopt, krijgt te maken met een 'afroompercentage' van 30 procent. Want om de natuur vooruit te helpen, is de regel dat maar 70 procent van de gekochte stikstofruimte mag worden gebruikt.

Volgens de stikstofmakelaars is het daadwerkelijk bruikbare percentage nog lager, want de neerslag van stikstof in Natura2000 gebieden mag niet groter worden door de verkoop van de uitstootrechten. In de praktijk betekent dit dat het percentage van de beschikbare stikstofrechten lager is dan de 70 procent.

En hoe verder een bron van uitstoot ligt van Natura2000, hoe lager de waarde van de stikstofrechten. Dus als een bedrijf uitstoot van boeren opkoopt ver van Natura2000, dan moet het veel meer rechten aankopen dan als deze boeren dichter tegen natuurgebieden aan liggen.

Mogelijk wordt het afroompercentage door het kabinet binnenkort verder verhoogd naar 40 procent.

En hoe zit het dan met de 'slapende' rechten? Dat wil zeggen dat een boer allang geen koeien meer houdt en zijn ammoniakrechten verkoopt.

Een melkveehouder heeft een vergunning op basis van een activiteit: het houden van melkkoeien. Die vergunningen worden amper geactualiseerd. Soms is de vergunning veel ruimer dan het daadwerkelijk aantal gehouden koeien.

Als de veehouderij al is gestopt, dan moet de inrichting nog wel aanwezig zijn of die moet binnen afzienbare tijd weer kunnen worden teruggeplaatst. Maar feitelijk komt er in zo'n situatie meer stikstofuitstoot als de rechten worden verkocht. Het is niet zeker of een dergelijk constructie standhoudt bij de rechter. Het kabinet overweegt om dit niet langer toe te staan.

Er komen dus minder ammoniakrechten beschikbaar, terwijl iedereen behoefte heeft aan die rechten: het Rijk, de provincies, gemeenten, de industrie en de landbouw.

Als slapende rechten niet mogen worden verhandeld, dan heeft dit volgens Kemper zeker gevolgen. "Dan verdwijnt er heel veel ruimte. Als het afromingspercentage van 30 naar 40 procent gaat, dan verdwijnt er ook al heel veel ruimte. Daarnaast moet de industrie ook nog met maatregelen aan de slag. Dan zou de industrie massaal rechten moeten gaan kopen. Dan denk ik dat de rechten duur gaan worden", zegt hij.

Dat ligt bovendien gevoelig in de landbouw, want 'groene' stikstof wordt dan 'grijze' stikstof waardoor er minder ruimte overblijft voor de landbouw.

Stikstofmakelaar Klaas Kooiker vindt de hele discussie over de 'slapende stikstofrechten' zinloos. "Men vindt dat er slapende kilo's weer tot leven worden gewekt. Maar het is een gegund recht. Als u een huis heeft met vijf slaapkamers en drie gebruikt u niet, dan houdt u die kamers toch wel gewoon? Het lijkt wel alsof het de boeren niet wordt gegund. Ik vind het muggenzifterij. Als men moeilijk gaat doen over slapende rechten, dan gaat het binnenkort vastlopen."

De Strategische Milieukamer (SMK) onderzocht vorig jaar op verzoek van het ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij de fraudegevoeligheid van extern en intern salderen. En constateerde dat die zeker aanwezig is.

Boeren moeten in het proces bijvoorbeeld zelf gegevens aanleveren en er is te weinig handhavingscapaciteit om te controleren of dit goed gebeurt. "Als er geld valt te halen, dan trekt dat ook verkeerde mensen aan", aldus Kemper. Al zegt hij erbij dat er meestal een leger aan juristen heeft meegekeken in de transacties waar hij bij is betrokken.

Zien de stikstofmakelaars een uitweg uit de stikstofcrisis? Het antwoord is nee. Stikstofmakelaar Frans Evers is er vrij cynisch over.

"Wij willen met 8 tot 10 miljard mensen dezelfde natuur hebben als in het paradijs. Dat gaat niet lukken. We moeten de natuur beschermen, maar we kunnen niet terug naar vroeger. We willen meer leefcomfort met airconditioning, meer auto's, meer vrachtauto's. En de focus ligt nu op de boeren. Tegelijkertijd dekt Schiphol, een door de Staat gesteund bedrijf, zichzelf in. Iedereen schreeuwt moord en brand en toch gaat het gewoon door. Den Haag doet niets voor de PAS-melders. Dat raakt mij. Ik zie het probleem wel, maar ik zie ook een voedselprobleem. Ieder zou bij zichzelf moeten nagaan wat diens bijdrage is aan het stikstofprobleem."

In april komen de stoppersregelingen open te staan, zo heeft minister Christianne van der Wal voor Stikstof en Natuur afgelopen vrijdag aan de Tweede Kamer laten weten. "Dat zeggen ze. Maar ik moet het allemaal nog zien. Ook of er voldoende geld beschikbaar is. Het is allemaal heel complex gemaakt. We zijn van teveel instanties afhankelijk om het op te lossen", zegt Kemper.

Ook Kooiker is sceptisch. "We wilden minder boeren en meer vliegtuigen. Dat gebeurt nu en dan zeurt iedereen weer. Als je de industrie halveert, hoe staat de economie er dan voor?"