'Ambitieus archeoloog en collaborateur, maar zeker geen vervalser'

Een tentoonstelling over Tjerk Vermaning in het Drents Museum (Rechten: RTV Drenthe/Hielke Meijer)
Een tentoonstelling over Tjerk Vermaning in het Drents Museum (Rechten: RTV Drenthe/Hielke Meijer)
Hij was al eens het middelpunt van een theaterstuk en een expositie in het Drents Museum; amateurarcheoloog Tjerk Vermaning. De Drent deed omstreden vondsten, zo vond hij in 1964 bij Hoogersmilde vuistbijlen die niet echt bleken te zijn.
Vermaning houdt de gemoederen nog steeds bezig, want ook in de biografie over Steentijd-archeoloog Assien Bohmers, komt de Drentse amateur-archeoloog voor. De Rotterdamse stadsarcheoloog Arnold Carmiggelt schreef deze biografie en bespreekt in dit boek onder andere de vervalsingen van Vermaning.

U hebt een boek geschreven over de archeoloog Bohmers. In uw biografie komt ook de Drentse archeoloog Tjerk Vermaning voor. Was Bohmers betrokken bij de vervalsing van amateurarcheoloog Tjerk Vermaning?

“Nee, Bohmers heeft nooit een uitspraak gedaan over de echtheid van de stenen van Vermaning. Vanaf ongeveer 1960 deed Vermaning melding van zijn vondsten. In deze tijd werkte Bohmers bij het Biologisch Archeologisch Instituut (BAI) van de Rijksuniversiteit Groningen. Bohmers stond dus veel in contact met amateurarcheologen, die in de jaren '60 als het ware ‘de ogen en oren van de archeologie’ waren".
Eind 1964 vond Vermaning vuistbijlen bij Hoogersmilde. "Bohmers heeft Vermaning toen bezocht en de vuistbijlen gezien, bij slecht licht. Hij heeft echter nooit een uitspraak gedaan over de echtheid van de vondst, omdat hij ze zelf niet heeft kunnen bestuderen. Bovendien zou Bohmers ze, met alle argumenten van nu, wel als vervalsing afgedaan hebben. Hij had een scherp oog voor vervalsingen en was zeer kritisch. Het zou niet de eerste keer geweest zijn dat hij een vondst als ‘vals’ of ‘twijfelachtig’ zou hebben bestempeld. De vraag blijft natuurlijk ‘wie heeft de stenen van Vermaning wel vervalst?’”
Bohmers zou belast zijn met een oorlogsverleden. Hij werkte bij het wetenschappelijk bureau van de SS. Na de oorlog werd Bohmers zelfs opgepakt en verhoord omdat onterecht gedacht werd dat hij een Duitse spion zou zijn, maar hij is nooit veroordeeld. Wat is daar van waar?
“Bohmers heeft ten tijde van de Tweede Wereldoorlog in Duitsland gewerkt. In 1937, toen hij 25 jaar was, ging hij als ambitieuze jongeman werken voor Ahnenerbe, het wetenschappelijke bureau van de SS. Bohmers probeerde simpelweg om kansen te grijpen in de archeologie, die er op dat moment meer waren voor hem in Duitsland, dan in Nederland. Hij is nooit lid geworden van de SS, ook al had dat zijn carrièrekansen wel kunnen vergroten".
"In mei 1940 stelde Bohmers aan SS-commandant Himmler voor om politiek adviseur van de Duitsers in Friesland te worden. Zijn voorstel aan Himmler kwam voort uit zijn politieke ambitie om een Groot-Friesland te creëren, een gedachtegoed dat onder meer beïnvloed was door de Friese afkomst van zijn inmiddels overleden partner. Voor de oorlog proberen de Duitse inlichtingendiensten te infiltreren in regionale afscheidingsgroeperingen, zoals die van Friesland, door ze veel vrijheden te beloven wanneer Duitsland in Europa aan de macht zou komen. Die beloftes gingen echter al snel overboord, want de Duitsers hadden tijdens de bezetting geen belang bij afscheidingsgroeperingen. De eenheid van hun Duitse Rijk zou hierdoor immers in gevaar gebracht kunnen worden. Toen Bohmers dat doorkreeg, werd hij minder actief in deze politiek. Vanaf 1955 liet hij zijn ideaal over een Groot-Friesland helemaal los. Feit blijft natuurlijk wel dat hij, door zijn voorstel aan Himmler, collaboreerde met de Duitsers.”

Hoe kunnen we Bohmers typeren?

“Bohmers was een vakkundig archeoloog, maar een eigenzinnige man. Hij was ambitieus in de archeologie en had zijn eigen agenda met Groot-Friesland. Hij bewoog zich vaak aan de randen van allerlei (politieke) organisaties, wist precies wat er speelde, maar kon er ook zo uitstappen. Het oorlogsverleden, en zijn zwijgen daarover, heeft er ook voor gezorgd dat hij andere dingen in zijn schoenen geschoven kreeg.”

Waarom heeft u zich verdiept in Bohmers?

“Van jongs af aan hield ik mij al veel bezig met de archeologie. In die tijd was de zaak van Vermaning veel in het nieuws. Ik verzamelde er krantenknipsels van. In 1982 ging ik zelf naar Groningen om geschiedenis en archeologie te studeren. Daar kwam ik bij het Biologisch Archeologisch Instituut (BAI) terecht, waar de mensen werkten die erachter gekomen waren dat de vondst van Vermaning vals was. Nog steeds gingen er allerlei verhalen de ronde over Bohmers".
"In 2003 verscheen het boek 'Scherpe stenen op mijn pad' van professor Tjalling Waterbolk, mijn oud-docent en hoogleraar-directeur bij het BAI en vroegere baas van Bohmers. In het boek wordt onder andere beweerd dat Bohmers betrokken is geweest bij de vervalsing van Vermaning. Toen dacht ik, ‘nu ga ik het allemaal uitzoeken. Ik wil weten wat de feiten zijn, en wat verhalen en geruchten’.”

Waarom is het zo belangrijk dat zijn biografie verschijnt?

“Met deze biografie probeer ik Bohmers niet te vergoelijken. Ik probeer wel een genuanceerder beeld van hem te schetsen. Bovendien is de biografie een soort waarschuwing tegen de huidige tijd, waarin we zo geneigd zijn om in een paar zinnen snel een oordeel te vellen over iemand.”
Vandaag promoveert Arnold Carmiggelt met zijn proefschrift ''Geheimzinnigheid is zijn fort': Assien Bohmers (archeoloog), 1912-1988' aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.