Potje van 13 miljoen voor binnensteden: succesverhaal of falend fonds?

Het geld is verdeeld over Assen, Beilen, Coevorden, Emmen, Hoogeveen, Meppel en Roden. De provincie heeft onderzoek laten doen naar de effecten van het fonds. "Een voornaam doel van het geld is om de leegstand in de binnensteden terug te dringen", schrijft economisch onderzoeks- en adviesbureau Decisio, dat het onderzoek heeft uitgevoerd. In Roden en Beilen is dat gelukt, daar is de leegstand sinds 2017 gedaald. In de andere vijf plaatsen niet.

Toch spreekt de Meppeler wethouder Robin van Ulzen niet van een falend fonds. Sterker nog, hij is er erg over te spreken. "Als Meppel hadden we als doel om 5000 vierkante meter winkeloppervlakte terug te dringen. Inmiddels zitten we ver over de 10.000 vierkante meter dat we aan winkeloppervlakte hebben teruggebracht. Het doel is absoluut gehaald."

De gemeente heeft zich vooral ingezet voor het verplaatsen van winkels net buiten het centrum naar een pand in het centrum. Tegelijk kan de oude winkel veranderen in een woonhuis. Minder leegstand en een compacter centrum, is de redenatie.

Uit het onderzoek blijkt dat het aantal bedrijven in de detailhandel in de zeven gemeenten sinds de invoering van het provinciale fonds is toegenomen. Het gaat om een toename van ongeveer 14 procent. Opmerkelijk is echter dat er in zes van de zeven plaatsen waar het fonds voor is gebruikt, juist een daling is van het aantal winkels. Al met al gaat het om 20 procent minder winkels in de centrums van deze plaatsen. Voor Meppel gaat het om een daling van 12 procent.

"Het is een opvallende ontwikkeling", schrijven de onderzoekers van Decisio. "Daar waar het doel van veel gemeenten is om door middel van verplaatsingssubsidies het aantal winkels vanuit overgangsgebieden naar het kernwinkelgebied te halen, zie je dat in de meeste kernwinkelgebieden het aantal bedrijfsvestigingen juist is afgenomen." Voor de duidelijkheid: in de gemeenten an sich zijn er dus winkels bijgekomen, maar niet in de centrums. De onderzoekers denken dat het fonds hierin een dempend effect heeft gehad. Dat zonder het fonds er nog meer detailhandel uit de binnensteden zou zijn verdwenen.

De broers Sjoerd en Oscar Linde zijn een van de ondernemers die gebruik hebben gemaakt van zo'n verplaatsingssubsidie. Zij zaten met hun urbanfietsenzaak L'Hirondelle by Beasty Bike in een pand net buiten het centrum van Meppel. Nu zitten ze in het centrum, met behulp van subsidie van de gemeente, die op haar beurt weer mogelijk is gemaakt met het fonds van de provincie.

Als beginnende ondernemer zagen ze eigenlijk helemaal niets in de regeling. Op de vorige plek zaten ze namelijk goed. "We hadden een gemeenschap met de mensen in die straat. We zaten er met allemaal kleine ondernemers, sommigen zitten er nog steeds. Je moet wel willen dat je naar de binnenstad komt, maar je moet het ook kunnen betalen."

Maar naarmate de jaren vorderden, begonnen ze ook anders tegen de subsidie aan te kijken. "Wij groeiden uit ons jasje. Als ondernemer zochten we naar panden, en kwamen terecht bij deze subsidie. Wij zouden daar recht op hebben als we naar de binnenstad zouden verhuizen", zegt Sjoerd Linde. Ondernemers konden hier maximaal 20.000 euro voor krijgen. "Daarmee hebben wij extra ruimte kunnen realiseren", wijst hij naar de tweede verdieping in het pand.

Dat is het oudste pand van Meppel, uit de zestiende eeuw. In 2012 brandde het volledig af, waarna het grotendeels in oorspronkelijke staat is herbouwd. Sinds eind 2021 zitten de jongens van L'Hirondelle erin. Waarschijnlijk waren ze ook verhuisd zonder de subsidie. "Dan was het moeizamer geweest en hadden we niet kunnen verwezenlijken wat we wilden." Over heel de provincie zijn er 42 winkels verplaatst naar het centrum.

Het verplaatsen is niet het enige wat de gemeente Meppel heeft gedaan met die 2 miljoen euro. De pleinen in de stad zijn er ook mee aangepakt. De Groenmarkt bijvoorbeeld. Een paar jaar geleden was het nog in gebruik als parkeerplaats. "Alle auto's hebben we van het plan afgehaald en we hebben een heel mooi nieuw plein van gemaakt", zegt wethouder Van Ulzen.

"We zagen door internet en corona dat binnensteden onder druk staan", zegt Van Ulzen over de reden waarom de gemeente gebruik heeft gemaakt van het fonds. "Door een compacte binnenstad stimuleer je ondernemers en winkeliers om naar de binnenstad te komen." De onderzoekers naar het Binnenstadfonds beamen dit. Zij schrijven dat het fonds op het juiste moment kwam en dat met het geld echt "een beweging op gang is gebracht".

In de periode dat het fonds actief was, van 2017 tot en met 2022, zijn in totaal 142 panden van een winkelfunctie overgegaan naar bijvoorbeeld woningen of kantoren. Ongeveer de helft daarvan is met hulp van subsidie tot stand gekomen. Toch is het niet echt duidelijk of het fonds echt effect heeft gehad. Zo is het onduidelijk of er extra bezoekers naar de binnensteden zijn gekomen.

Daarentegen is er met hulp van het fonds miljoenen geïnvesteerd in de binnensteden. In totaal is er voor 48 miljoen euro in de binnensteden gestoken. 13 miljoen komt dus uit het potje zelf, de gemeenten hebben 19 miljoen euro uitgetrokken en er is ook nog eens 16 miljoen door derden, als ondernemers of vastgoedeigenaren in de kernen gestopt. Dat geld vanuit gemeenten en private partijen was in veel gevallen niet of pas later ter beschikking gesteld als het fonds van de provincie er niet was geweest, oordeelt Decisio. "Het heeft hier een belangrijke katalyserende rol in gespeeld."

Voor Meppel geldt dat de gemeente zelf 2,5 miljoen euro heeft uitgetrokken, naast de subsidie van de provincie. Daarmee zijn dan weer investeringen uitgelokt door anderen tot bijna 14 miljoen euro. Dat is ook het geval bij Sjoerd Linde. "We hebben veel kosten moeten maken om de stap te zetten van gebouw uit de jaren dertig naar dit pand. Dat is waarschijnlijk een investering geweest keer drie. Daar hebben we met deze regeling iets van kunnen dekken."

De regeling is inmiddels voorbij. "We moeten absoluut blijven inzetten op de binnenstad", zegt Van Ulzen. "Het is natuurlijk niet zo dat we nu onze ogen kunnen sluiten en zeggen dat het klaar is. De binnensteden blijven onder druk staan." Zo wordt er momenteel nog gewerkt aan het Prinsenplein, een entree naar de binnenstad. Dat was eerst een toegangsweg naar de parkeerplaats op de Groenmarkt. Het wordt een groene oase.

"En we zijn nog lang niet klaar met het stimuleren voor het verplaatsen van winkels en panden een andere functie te geven. We hopen dat de provincie daar in de toekomst met ons naar wil kijken."