'BBB krijgt als mogelijke winnaar niet zomaar het stuur in handen'

Volgende week woensdag gaan we weer naar de stembureaus. Dan zijn de verkiezingen voor Provinciale Staten (en indirect de Eerste Kamer) en de waterschappen.

RTV Drenthe blikt erop vooruit met hoogleraar prof. dr. Kees Aarts, politicoloog aan de Rijksuniversiteit Groningen, met een specialisatie in verkiezingen en kiesgedrag en met dr. Avelien Haan-Kamminga. Zij is bestuurskundige aan de Thorbecke Academie (onderdeel van NHL Stenden) en geeft trainingen aan Statenleden en gemeenteraden.

Haan-Kamminga verwacht een 'groot circus' bij de komende verkiezingen doordat veel zetels zullen verschuiven als gevolg van negentien deelnemende partijen. "Deze verkiezingen gaan echt ergens over", zegt ze.

In de laatste peiling komt de partij BoerBurgerBeweging (BBB) in Drenthe van niets op vijftien zetels. Tot gisteren stond BBB nog op negen zetels in de peilingen. Politicoloog Kees Aarts is niet verrast. "Het past in mijn ogen in een patroon waarin kiezers niet meer hun heil zoeken bij gevestigde partijen, zoals het CDA, de PvdA en de VVD", vertelt hij. "Je ziet dat verkiezingen die niet over Den Haag gaan, wel worden gebruikt om een signaal af te geven. Het 'vervelende' van zo'n patroon is alleen dat je ook bijna kunt voorspellen dat het over vier jaar wéér anders is."

Dat de BBB groot lijkt te worden vindt Aarts niet per se heel bijzonder. "Het is niet iets wat we al tientallen jaren kennen, maar de afgelopen tien tot twintig jaar is het gebruikelijker geworden dat een partij van buitenaf, ineens heel populair wordt en ook bij de verkiezingen goed scoort. Dat zagen we eerder bij de LPF, de PVV, Forum voor Democratie en nu waarschijnlijk BBB. Het is dus niet helemaal uniek."

Caroline van der Plas van de BBB liet eerder weten dat haar partij zich goed voorbereid heeft op de verkiezingen. "We zijn al twee jaar bezig met de voorbereiding. We wisten dat we niet moedig en overenthousiast iedereen maar op de kandidatenlijsten moesten zetten." Volgens Van der Plas is er een lijst gekomen na een selectieprocedure en is ze daarna nog zelf in gesprek gegaan met de kandidaten. De algemene ledenvergadering stemde in met de uiteindelijke kandidatenlijst. Op de BBB-lijst in Drenthe staan 21 kandidaten. Lijsttrekker is Gert-Jan Schuinder uit Zuidlaarderveen.

Hoogleraar Aarts ziet ook dat BBB niet dezelfde fouten probeert te maken als LPF, een partij die na de moord op Pim Fortuyn bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2002 liefst 26 zetels behaalde en coalitiepartner werd, maar al snel daarna uit elkaar begon te vallen. Nog datzelfde jaar viel het kabinet. "Van wat ik kan zien, heeft de BBB de selectie van kandidaten zorgvuldig gedaan", denkt Aarts. "Er wordt heel serieus geprobeerd om geen avonturiers of mensen met een eigen agenda op de lijst te krijgen."

Dat wil niet zeggen dat succes gegarandeerd is. "Voor elke nieuwe organisatie is het moeilijk om koersvast te blijven", weet Aarts. "Ze hebben ook nog geen ervaring in de provinciale politiek, maar hopelijk zijn er voldoende mensen die in het verleden wat hebben gedaan voor andere partijen."

Een groot verschil met de gevestigde partijen, die weliswaar kleiner geworden maar nog wel kunnen steunen op een groot netwerk van mensen met bestuurlijke ervaring. "Het is niet gegarandeerd dat er problemen komen, maar als het gaat om politieke stabiliteit staat de BBB nog op een achterstand. De kunst is om die achterstand in te halen."

In onze provincie doen deze keer negentien partijen mee aan de Provinciale Statenverkiezingen, een record. Hoewel het er veel zijn, staat Aarts er niet van te kijken. "Tientallen jaren geleden waren er ook veel partijen." In heel Nederland - en dus ook in Drenthe - zijn de klassieke grote partijen niet meer zo groot. "Geen enkele partij domineert nu", weet hij. "Je ziet in allerlei provincies dat de colleges van Gedeputeerde Staten doorgaans heel breed zijn. Ook in Drenthe kun je geen smal college vormen."

Gedeputeerde Staten in Drenthe worden nu nog gevormd door een brede coalitie van PvdA, VVD, CDA, ChristenUnie en GroenLinks. Elke partij leverde één gedeputeerde. Hoogleraar Aarts vindt dat exemplarisch voor de provinciale politiek. "Ik vind dat provinciale politiek niet op het scherpst van de snede wordt gevoerd", stelt hij. "Heel brede colleges helpen ook niet om die politiek begrijpelijk te maken. Voor de kiezer zie je liever dat Gedeputeerde Staten een bepaalde koers voeren, waarbij Provinciale Staten wat scherpere keuzes worden geboden."

Colleges hebben dus vaak geen scherp, politiek profiel, vindt Aarts. Met als gevolg dat de provinciale politiek doorgaans niet heel populair is onder de bevolking. "We willen graag dat iedereen gaat stemmen en betrokken raakt bij de politiek. Rond de verkiezingstijd komen er ineens standpunten uit, maar daarna wordt het juist weer rustiger. Dat helpt niet." Hij wil daarmee zeggen dat partijen zich rond de verkiezingen heel erg profileren, om vervolgens tijdens de regeerperiode misschien niet veel waar te kunnen maken.

Volgens Aarts zijn de Provinciale Statenverkiezingen voor kiezers vooral een 'vehikel' om duidelijk te maken wat ze van Den Haag vinden. "Je ziet bijvoorbeeld ook dat de landelijke media zich heel erg op landelijke lijsttrekkers richten. Dat is wat ongelukkig voor de positie van de provinciale verkiezingen. Al is dat overigens nooit anders geweest."

"Ik denk dat er veel zetels gaan verschuiven", vertelt Haan-Kamminga van de Thorbecke Academie. "Er doen veel meer partijen mee dan de vorige keer en dat kan betekenen dat veel meer partijen meepraten. We zijn gewend om te vergaderen in rondes en dan zijn er straks misschien wel twee keer zoveel partijen die iets willen zeggen."

Ze stelt verder dat een partij met veel zetels duidelijk een stuk slagvaardiger is. "Voor een kleine fractie is het lastig om alle onderwerpen inhoudelijk bij te benen en te behandelen, maar ben je met bijvoorbeeld acht mensen, dan kun je de onderwerpen verdelen."

Hoewel een zetelverschuiving voor de hand ligt, denkt politicoloog Aarts niet dat er een grote politieke ommezwaai komt. "Stel dat BBB negen tot misschien wel elf zetels haalt, dan zou dat natuurlijk voor die partij een enorm succes zijn. Maar je bent nog steeds aangewezen op andere partijen om tot een coalitie te komen", luidt zijn logische conclusie. "Het is in Nederland niet zo dat als je de grote winnaar bent, het stuur in handen krijgt."

Bovendien is de provinciale politiek sterk verweven met landelijk of soms zelfs Europees beleid. De macht van de provincie om sterke koerswijzigingen door te voeren is niet nul, maar ook zeker niet oneindig, stelt Aarts. Denk bijvoorbeeld aan het stikstofbeleid, de omgang met de wolf of de asielopvang. "Het Rijk heeft daar veel over te zeggen. Provincies kunnen wel protesteren, maar de slotsom is dat provincies, gemeenten en het Rijk elkaar nodig hebben."

Een coalitie formeren kan nog weleens lastig worden, verwacht Aarts. "Als je misschien wel een kwart van de stemmen krijgt, wil je uiteraard veel invloed. Je wil je laten gelden", zegt hij. "Maar je bent ook afhankelijk van wat andere partijen willen. Dan kom je er als BBB achter dat je misschien wel de grote winnaar bent, maar dat andere partijen ook gedeputeerden willen leveren. Je moet compromissen sluiten."

Compromissen die de achterban misschien niet zit zitten. "Maar om mee te doen, moet je wel", is Aarts duidelijk. "Anders moet je vier jaar lang vanaf de zijlijn roepen dat alles een schande is en dat er niks gebeurt. Maar dan weet je dat als je over vier jaar weer een kans krijgt, de magie is uitgewerkt." Want die 'magie' hangt nu wel rondom Caroline van der Plas en de BBB, ongeacht wat iemand vindt van die partij. "Zij duikt overal op en is enorm zichtbaar. En alle media lopen erachteraan."

Avelien Haan-Kamminga van de Thorbecke Academie verwacht eigenlijk niet direct grote gevolgen na de verkiezingen van het nieuwe provinciebestuur. "Bij de provincie gaat het over langetermijnbeleid. Als een nieuwe partij dan met veel daadkracht in de politiek komt, dan moeten ze eerst goed onderzoeken wat nog de ruimte is om er iets van te vinden. Word je nu Statenlid, dan ligt er al veel vast. Maar ik vind het schitterend als er verversing komt, ongeacht mijn politieke voorkeur, want als je niet tevreden bent, dan stel je jezelf verkiesbaar."

Hoeveel de provincie om sommige terreinen zoals de wolf en stikstof niet veel te zeggen heeft, gaan de verkiezingen dit jaar wel echt ergens over, zegt bestuurskundige Haan-Kamminga. "De provincie heeft belangrijke bevoegdheden als het bijvoorbeeld gaat over de indeling van natuurgebieden en over hoe wordt omgegaan met vergunningen. Maar ook de waterkwaliteit is belangrijk, zeker ook voor een partij als de BBB."

De verkiezingen voor Provinciale Staten zijn doorgaans minder populair dan bijvoorbeeld die voor de Tweede Kamer. Op 20 maart 2019 ging bijna 59 procent van de kiesgerechtigden in Drenthe naar de stembus. Gezien alle commotie ligt het in de lijn der verwachting dat de opkomst dit jaar wat hoger wordt.

Toch ziet hoogleraar Aarts dat anders. "Ik vond de opkomst vier jaar geleden ook al hoog", zegt hij. "Ik geloof niet dat bij de Provinciale Statenverkiezingen - ook zoals ze nu geframed worden als een strijd tussen links en rechts - mensen die anders niet zouden stemmen, ertoe gaan bewegen dat nu wel te doen."

De Provinciale Statenverkiezingen blijven daarom vooral een soort thermometer om te kijken wat men van 'ons land' vindt. "Bij de Tweede Kamerverkiezingen denken veel mensen: 'Dit is voor het echie'. Dus nee, ik verwacht niet dat de opkomst veel hoger zal zijn."