Geheime ontmoetingsplekken in de Koloniën van Weldadigheid verder onderzocht
26 maart 2023, 08:13 • 3 minuten leestijd
Wat waren de geheime ontmoetingsplekken in de Koloniën van Weldadigheid? Onderzoeker Ineke Nel duikt in de geschiedenis en zoekt naar de verborgen verhalen bij mensen thuis. Die kennis uit het verleden is nodig voor het ontwerp van de toekomst.
We kennen de Koloniën van Weldadigheid van de strakke rechthoekige wegen. De symmetrische bomenlanen en de kleine koloniehuisjes met de grote akkers. Het is volgens Nel een overduidelijke hiërarchische structuur die de boventoon voert. "De vrije koloniën zijn eigenlijk ontworpen als een afgesloten agrarisch gebied met een structuur om kolonisten op te voeden met centrale voorzieningen in het midden van de kolonie. Maar er ontbreekt steeds een sterke sociale kant."
De structuur van het landschap wijkt dan ook sterk af van die in de omliggende dorpen, waar met de brinken veel ruimte was voor sociale activiteiten. "Er was in de Koloniën een heel andere sociale structuur en andere sociale doelen, dan heb je ook een andere ruimtelijke structuur", vertelt Nel.
Wat zijn de Koloniën van Weldadigheid?
De Koloniën van Weldadigheid werden ruim tweehonderd jaar geleden opgericht door Johannes van Den Bosch, die kansloze stedelingen als landbouwers aan het werk zette voor een betere toekomst. In ruil voor werk kregen de 'paupers' voorzieningen en onderdak. Het was een groot maatschappelijk experiment waar later onze verzorgingsstaat uit voortgekomen is. Onder de Koloniën van Weldadigheid vallen Frederiksoord, Wilhelminaoord, Veenhuizen, Willemsoord (Overijssel) en Ommerschans (Overijssel). Ook liggen er twee Koloniën in België: Wortel en Merksplas.
Geheime ontmoetingsplekken
De Maatschappij van Weldadigheid heeft volgens Nel een uitgebreid archief met informatie. "Dat is keurig bijgehouden, maar wel vanuit het perspectief van de Maatschappij van Weldadigheid." Ze wil die informatie gaan uitbreiden. "In de afgelopen tijd zien we een verschuiving in de erfgoedsector die vraagt om een meer inclusieve blik. In het veld is het daarom belangrijk om te kijken naar andere perspectieven."
Vanuit meerdere kanten
Om de geheime ontmoetingsplekken te vinden, graaft Nel dus nog een stukje dieper. Ze zoekt de ontmoetingsplekken die vooral buiten het boekje om gingen. "Waar zijn mensen bij elkaar gekomen zonder toezicht van de Maatschappij van Weldadigheid? Waar hebben ze hun vriend of vriendin ontmoet? Waar hebben de kinderen gespeeld?"
Onderzoek naar geheime ontmoetingsplekken in Koloniën van Weldadigheid
Vooronderzoek vertelt Nel al iets over geheime ontmoetingsplekken. Het sterrenbos in Frederiksoord bijvoorbeeld was zo'n plek waar paupers elkaar stiekem opzochten. Maar er zijn er meer. Denk bijvoorbeeld ook aan het moerasgebied ten zuiden van de tuinbouwschool waar zomers gezwommen werd, zo blijkt uit persoonlijke herinneringen, persoonlijke archieven en uit bijvoorbeeld het jaarboek van de Tuinbouwschool.
Ontworpen ontmoetingsplekken
Daar zijn in de loop der tijd ook ontworpen ontmoetingsplekken bijgekomen zoals het dorpshuis in Wilhelminaoord dat in 1915 door de Maatschappij van Weldadigheid werd opgericht. Het was een van de eerste dorpshuizen van Nederland en met name bedoeld voor de avondschool en ontspanning. "Ook die plekken zijn belangrijk, het zit toch in het geheugen van het landschap."
Om een compleet beeld te krijgen zal Nel zich op nog meer persoonlijke verhalen richten uit het veld. In de vorm van brieven, fotoalbums en andere bronnen hoopt ze vele jaren later nog aan informatie te komen van de afgelopen tweehonderd jaar. "Vanuit het perspectief van de kolonisten, de opzichter, de kinderen. Op die manier kunnen we meer inclusief kijken naar het landschap. Je voegt dan veel meer toe aan bepaalde erfgoedwaardes."
'Het is relevant om te voorkomen dat je iets doet wat helemaal niet past'
Wat hebben we aan die informatie? Volgens Nel is de informatie uit het verleden belangrijk om te bepalen wat voor functie het erfgoed in de toekomst krijgt. "Kijk je bijvoorbeeld naar iets concreets: in Wilhelminaoord hebben ze het idee om een dorpshart te creëren. Dan is het ook belangrijk om te denken vanuit de geschiedenis: waarom is dit gebied belangrijk voor mensen? Hoe zijn ze hiernaartoe gekomen en waar hebben de kinderen gespeeld? Het is relevant om te voorkomen dat je iets doet wat helemaal niet past."
