Hoe zijn de wegen vol zwerfkeien ontstaan?

Keienweg in Gasselte
Keienweg in Gasselte © Hunebedcentrum
Drenthe ligt voor met wandelpaden. Sommigen zijn mooi aangelegd met keien, de Drentse kasseienstroken of flintenwegen. Maar hoe zijn die keienwegen zo aangelegd en hoeveel werk was dat?
Een vraag die Freek Penthum neerlegt bij de Zoek Het Uit!-redactie van RTV Drenthe. "Ik wandel veel bij Schoonoord en daar liggen meerdere van die wandelpaden vol keien. Ik vroeg me ineens af hoe die keien daar zo terecht zijn gekomen", aldus Penthum.
Met zo'n vraag komen we al snel uit bij het Hunebedcentrum. Daar werkt Harry Huisman als conservator geologie en hij zocht ooit eens uit hoe deze keienwegen zijn aangelegd.

Uit het hoge noorden

Tot 1900 werden de wegen met de hand aangelegd door zogeheten keienkloppers. Die keien passen vlekkeloos in de geschiedenis van Drenthe, als hunebedprovincie. Veel van die keien zijn begonnen als grotere stenen, maar lang niet allemaal.
hunebed borger
Hunebed bij Borger © RTV Drenthe / Aaldert Oosterhuis
Zoals de grote hunebedstenen in Drenthe terechtkwamen met het sneeuw en ijs uit Scandinavië, zo zijn de niet-hunebedstenen hier ook terecht gekomen. De landerijen lagen vol met de kleinere keien. Die werden verzameld en op maat getikt door die keienkloppers. Vervolgens werden ze, net als tegenwoordig, door stratenmakers in de straat gelegd. Netjes met de platste kant naar boven.
Aan het eind van de negentiende eeuw kwam er een eind aan het maken van kei-wegen, omdat de werkzaamheden van de keienkloppers werd gezien als mensonterend. Daar kwam steeds meer weerstand tegen. Wel werden in het begin van de twintigste eeuw nog keienkloppers ingezet als werkverschaffing.

Waarom in Drenthe?

Waarom kozen ze ooit voor die keien? Dat is tweeledig, ze lagen namelijk in de weg op de akkers en daarnaast was het het enige harde bouwmateriaal dat er beschikbaar was. Daardoor was er ook een boterham aan te verdienen.
Het meeste geld viel er rond 1730 te verdienen aan de keien. Rond dat jaar brak er paalworm uit in de palendijk aan de Zuiderzee. De dijk begon eruit te zien als een soort gatenkaas, waar het water doorheen kon. Dat moest worden gestut en daar kwamen de keien voor in aanmerking. Ook werd er met de keien een compleet nieuwe dijk gebouwd.
Keienkloppers in Buinen
Keienkloppers in Buinen © Hunebedcentrum
Waarom zijn er vooral kei-wegen in Drenthe? Ook dat is in tweeën op te delen. Ten eerste lagen hier veel keien, zoals de hunebedden. Daarnaast kwamen er veel keien naar boven tijdens het ontginnen van heidevelden. Zo hoefde de vervoerders van boomstappen, dat is het rechte deel van de boom zonder de wortels en takken, niet over de moeilijk begaanbare zandwegen.
Overigens liggen er niet alleen in Drenthe kei-wegen, ook in de provincie Groningen zijn ze te vinden. Die keien daarvoor kwamen wel per schuit uit Drenthe.

Verkleinen door water en buskruit

Hoe werden die grote keien eigenlijk kleine keien? Dat deden ze op verschillende manieren. In de begintijd werden de keien verhit en vervolgens afgekoeld in water. Daarbij knapten de keien in kleine stukjes. Ook werden gaten in keien gevuld met water en wanneer het dan vroor knapte zo'n kei ook in kleinere stukken.
Een derde methode werd later gebruikt. Vooral in de laatste 70 jaar werd er buskruit in de gaten en kieren van een steen gestopt en daarna aangestoken. De grote steen viel zo in stukken uiteen. De gruis werd gebruikt bij het bakken van aardewerk. Het gruis zorgde ervoor dat bij het drogen de klei niet scheurde. Op de Hondsrug liggen nog grote keien waar de boorgaten voor het buskruit nog in te zien zijn.
Keienkloppers die in Amerika een macadamweg aanleggen
Keienkloppers die in Amerika een macadamweg aanleggen © US Department of Transportation

Tarmac

De grote keien die verkleind waren, werden niet alleen gebruikt voor het aanleggen van wegen. Ook zijn er kerken en huizen waarbij de onderste rand gemaakt is van afgekapte keien.
De benaming voor de Drentse kasseistroken is eigenlijk macadamwegen. Die naam is afkomstig van de Schotse ingenieur John McAdam, hij ontwikkelde dit type wegverharding. Het Engelse woord voor asfalt - tarmac - is ook een afgeleide van zijn naam.
Bekijk hieronder hoe keienkloppers te werk gingen:

Zoek Het Uit

Kom je ook wel eens iets geks tegen als je aan het wandelen bent? Stuur een e-mail naar zoekhetuit@rtvdrenthe.nl of vul het formulier hieronder in.

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.