Een vogel siert de vlag van Smilde, maar staat ie nou op het punt te verzuipen?
Het begint in 1798 met de gemeente Hijkersmilde-Kloosterveen, met ook het dorp Hoogersmilde inbegrepen. In 1811 wordt die naam gewijzigd in gemeente Smilde. Na de Tweede Wereldoorlog vindt het gemeentebestuur dat er ook een wapen en een vlag bij horen. En die roepen vragen op.
Een oud-inwoner van Smilde wil wel eens weten wat er nu precies op te zien is. "Mensen zeggen dat het een adelaar is. Ben wel benieuwd waar dat vandaan komt, want in Smilde heeft nimmer een adelaar genesteld", meldt de vragensteller. De redactieleden van Zoek Het Uit! trokken de handschoentjes aan en doken het Drents Archief in Assen in.
Vogel in Nood?
Een eerste blik op bovenstaande vlag roept de vraag op of hier een vogel in nood is. Het dier lijkt moeite te doen om boven water te blijven, is mogelijk zelfs op het punt om te gaan verzuipen.
Maar daarvan blijkt geheel geen sprake. Dat weet Joke Wolff van het Drents Archief. "De vogel is afkomstig van een ander wapen, van het familiewapen van Adriaan Pauw, een belangrijke man in de geschiedenis van Nederland, maar ook in die van Smilde", vertelt Joke.
De vlag uitgelegd
De vlag van Smilde is gelijk aan het wapen van Smilde, maar dan zonder het goudkleurige kroontje, zo blijkt uit documenten in het Drents Archief. De vlag vertoont acht horizontale banen, wit en rood, om en om. De witte banen zijn niets anders dan de wijken (kanalen) die door het veen werden gegraven. De bruine kleur van het veen is als rood weergegeven, omdat in de wapenkunde de kleur bruin niet wordt gebruikt en de kleur van het water is hier met wit aangegeven.
In de bovenhoek van de vlag prijkt het wapen van de familie Pauw. Adriaan Pauw was een van de financiers van de vervening in de omgeving van Smilde. Zijn wapen is opgenomen als een herinnering aan deze geschiedenis. Pauw had als wapen een omziende adelaar aangenomen, vliegend boven water. Om welke reden hij dit wapen nam, is niet bekend. Zo belandde de vogel dus in het wapen van Smilde.
"In de heraldiek worden altijd felle kleuren gebruikt," weet Joke Wolff, "dat komt uit de riddertijd, van de schilden, die moesten opvallen en dus werden kleuren als rood, geel, wit, blauw en zwart gebruikt".
Tekst gaat verder na de foto van het familiewapen van Pauw:
Adelaar
Het is dus niet zomaar een vogel, maar weldegelijk een adelaar die te zien is op de vlag van Smilde. Als gezegd is niet te achterhalen waarom Adriaan Pauw deze vogel in zijn wapen opnam, maar volgens Joke Wolff is het wel logisch. "Een adelaar is een krachtige vogel die veel vaker gebruikt wordt in wapens", vertelt ze. Hoewel in Nederland vaker de leeuw in wapens opduikt, is ook de adelaar dus een goede bekende in de wapenkunde. In de wapenkunde wordt de vogel omschreven als 'het zinnebeeld van kracht, fierheid en moed'.
Het wapen van Smilde is ook beschreven door de deskundige in de wapenkunde, S.G. van der Laars. Hij spreekt van "een omziende arend (adelaar) van sabel (zwart) van terzijde gezien, vliegend boven een water." Het dier zou naar het verleden kunnen kijken, maar waarom het precies omziet is niet bekend.
In de buurt
De adelaar of arend komt in Nederland niet voor, maar duikt soms toch op. Zo is de zeearend een geregelde bezoeker van de Oostvaardersplassen en de steenarend werd eens op camera vastgelegd nabij Stadskanaal. Inmiddels is de zeearend ook in onze provincie gezien. Gisteren zat de vogel op een dak in Valthermond. Voor zover bekend heeft er nimmer een adelaar genesteld op Smilde.
Lees hieronder meer over Adriaan Pauw. Het artikel gaat daarna verder.
Adriaan Pauw
(Amsterdam 1585 - Den Haag 1653)
Adriaan Pauw was deelnemer in de club van aandeelhouders die de vervening financierden. Hij vroeg in 1632 aan het Landschapsbestuur van Drenthe om hem tot Heer van Hoogersmilde te benoemen. In 1634 kreeg hij die benoeming. Hij kwam zelf niet naar Drenthe, maar stuurde zijn rentmeester. Zelf is hij waarschijnlijk nooit in Hoogersmilde geweest, maar benoemde een schulte als plaatsvervanger. Als Heer moest hij de civiele en criminele rechtspraak uitoefenen, de geschillen tussen de inwoners beslechten en de overtredingen bestraffen. Het geld van de boetes was voor hem. Rijk werd hij er niet van, maar de eer was voor hem belangrijker, zo ook het behartigen van familiebelangen.
Het hoogtepunt van zijn politieke loopbaan kwam toen hij in 1646 namens de Staten Generaal de delegatie leidde naar de vredesbesprekingen in Münster om daar met de Spanjaarden tot vrede te komen. Hier verwierf de onafhankelijkheid van de Republiek der Verenigde Nederlanden in 1648 internationale erkenning.
Pauws lijfspreuk 'Patientia, pietate et pace' (door geduld, vroomheid en vrede), tegelijkertijd zijn visitekaartje en zijn programma, vond in Münster zijn bekroning.
Lees verder na de foto's van de eerste schetsen van het wapen:
Meerdere opties
Zo hierboven is te zien zijn er kort na de oorlog meerdere opties voor het wapen van Smilde. Voor het ontwerp wordt een beroep gedaan op Gerlof Auke Bontekoe, toenmalig burgemeester van Ooststellingwerf. Het ontwerpen van wapens is voor hem een hobby. Onder meer de wapens van Coevorden, Beilen, Borger, Sleen en Anloo zijn van zijn hand.
In 1948 is het wapen van Smilde klaar. Pas begin jaren zeventig wordt het officieel ingevoerd als wapen van de gemeente Smilde.
Koninklijke goedkeuring
'Het gemeentebestuur van Smilde heeft sinds geruimen tijd het gemis gevoeld van een officieel vastgesteld wapen, zooals nagenoeg door alle Nederlandsche gemeenten wordt gevoerd.' Zo begint een brief van de gemeente Smilde van 7 september 1945 'Aan Hare Majesteit de Koningin'. In dit schrijven, in bezit van het Drents Archief, wordt duidelijk uiteen gezet wat voor wapen het worden moet. 'Mocht Uwe Majesteit onverhoopt tegen de ingezonden ontwerpen bezwaar hebben, dan zouden wij het op zeer hoogen prijs stellen van Uwe bedenkingen kennis te mogen nemen', staat er in te lezen.
Hare Majesteit heeft echter geen bewaar. Op 3 augustus 1948 volgt 'In naam van Hare Majesteit Wilhelmina' de goedkeuring: 'Hebben goedgevonden en verstaan aan de gemeente Smilde, provincie Drenthe, een wapen te verlenen', aldus de brief aan de gemeente Smilde, eveneens in te zien bij het Drents Archief.
Hieronder meer over Gerlof Auke Bontekoe. Tekst gaat daarna verder.
Gerlof Auke Bontekoe
(Hardegarijp 1900 - Oosterwolde 1988)
Bontekoe begon zijn loopbaan in Sleen als burgemeester (1927-1938). Hij ontdekte dat zijn gemeente geen wapen bezat en ontwierp die zelf. Bontekoe had hiermee zoveel succes dat hij in totaal 26 wapens voor Drentse gemeenten heeft gemaakt. Hij ontwierp eveneens de provinciale vlag. In 1980 werd een speciale Bontekoe-penning geslagen ter gelegenheid van het ontwerp van diens 150e wapen. Hij bleef ondanks zijn vertrek als burgemeester naar het aangrenzende Ooststellingwerf (1938-1965) contact houden met Drenthe, als bestuurslid van de Drents Prehistorische Vereniging en als medewerker aan de Nieuwe Drentse Volksalmanak.
Bron: Geheugen van Drenthe
Dank
Gerlof Bontekoe voelt zich zeer vereerd al die wapens te mogen ontwerpen. De gemeente Smilde schenkt hem als dank voor geleverde diensten een boekwerk over de Romaansche kerkelijke bouwkunst in Nederland. Op 13 augustus 1949 schrijft hij een woord van dank aan het gemeentebestuur van Smilde. Ook deze brief is in bezit van het Drents Archief in Assen. Hieronder een citaat uit genoemde brief.
'Mijn bezigheden tot het ontwerpen van wapens zijn, zoals u stellig zult weten, mijn grootste liefhebberij en toen ik van uwen burgemeester destijds de opdracht mocht ontvangen om ook eens mijn gedachten te laten gaan over een wapen voor Smilde, vond ik dat buitengewoon prettig. Het werk dat ik er voor gedaan heb, was mij een aangename ontspanning, waarvoor ik U eerder dank verschuldigd ben, dan U omgekeerd mij.'
Zoek Het Uit
wil je ook veel meer weten
van vlaggen, vogels of fruit?
dan moet je nooit vergeten:
Vraag het Zoek Het Uit!
van vlaggen, vogels of fruit?
dan moet je nooit vergeten:
Vraag het Zoek Het Uit!
Stuur een e-mail naar zoekhetuit@rtvdrenthe.nl of vul het formulier hieronder in.
