71 stenen voor 71 joodse slachtoffers

De jongste is de achtjarige Henriëtte de Lange van nummer 21, geboren op 26 oktober 1933 in Assen en gestorven, een week voor haar negende verjaardag, in vernietigingskamp Auschwitz in Polen. De oudste: Kreuntje Wolf-ten Bosch, 82 jaar oud. Ze werd geboren in Gieten in 1860, woonde aan de Rolderstraat op nummer 109 en stierf in Auschwitz, op 1 februari 1943.

Op 1 april aanstaande vindt de laatste en tot nog toe grootste struikelstenenlegging in Assen plaats. In de Rolderstraat. En dat is voor de organiserende stichting een flinke klus. De Rolderstraat was het hart van de joodse gemeenschap in Assen, met veel joodse ondernemers. "De voormálige joodse gemeenschap", benadrukt Marjory Visser, voorzitter van de Stichting Struikelstenen Assen. "Aan de Rolderstraat zat van alles." Van fietsenfabriek tot aardappelhandel en van manufacturen tot hoeden en petten. "En een bakker, maar ook koosjere slagers, die slachtten volgens de joodse voedselwetten. Het betekent ook dat er heel veel stenen worden gelegd", aldus Visser.

Jannie Tonkes, die een deel van het zoekwerk voor haar rekening nam legt uit: "Voor de Rolderstraat ligt een lijst met 71 namen klaar. We hopen dat de lijst compleet is. Voor elke steen die gelegd wordt, wordt gecontroleerd of alle data kloppen, de geboorte- en sterfdata. Als er een gezin is van vijf mensen staan er de namen op van alle vijf de gezinsleden: ze krijgen allemaal een eigen steen. Alle informatie is gehaald uit lijsten die destijds gemaakt zijn en we hebben de beschikking over woningkaarten."

"Het liefst willen we nog van een aantal mensen familie vinden", stelt Tonkes. "Zo zoeken we nabestaanden van de grote slagersfamilie Magnus, ze komen van oorsprong uit Smilde. Dan de familie Goldsteen: er worden drie stenen gelegd voor drie zussen Goldsteen. Ze komen uit Meppel maar helaas hebben we daar helemaal geen verwanten van kunnen vinden. Wel andere Goldsteens, maar dan is het geen familie. Hetzelfde geldt voor de familie Lezer. Daar zijn er heel veel van, die geen familie van elkaar zijn. Dit is de familie Mozes Lezer, geboren in Vries, en zijn vrouw Netje Lezer-Bloemendal en alle vier hun kinderen. En we zoeken nabestaanden van de familie Potsdammer, zij hadden ook een winkel in de Rolderstraat."

De Rolderstraat uit de oorlog en de jaren daarvoor is niet te vergelijken met hoe de straat er anno 2020 bij ligt. Marjory Visser: "Wie het centrum inloopt ziet meteen het probleem. Er is een tunnel aangelegd, dus huizen zijn afgebroken. Je ziet ook dat er allerlei gaten zijn, aan de Doevenkamp bijvoorbeeld, daar zijn huizen weg. Dat betekent dat het behoorlijk zoeken is naar hoe die straat er vroeger heeft uitgezien en waar de huizen staan. Zo zijn de nummers 105, 107 en 109 bijvoorbeeld helemaal verdwenen. Daarvoor komt een plaquette aan het Abel Tasmanplein."

Door de jaren heen is er ook omgenummerd in de Rolderstraat. Visser: "Het is een hele verantwoordelijkheid om geen stenen te leggen waar mensen nooit gewoond hebben." Stenen leggen in een straat die niet meer bestaat is een vaker voorkomend probleem, weet ook Visser door eerdere leggingen. "We hebben met berekeningen wel eens geconstateerd dat als we stenen zouden leggen conform die oude kaarten, we stenen middenin het wegdek zouden leggen. Maar je laat toch geen auto's rijden over struikelstenen! Ze liggen altijd op de stoep."

En dan komt de bedenker van de struikelstenen, de Duitse kunstenaar Gunter Demnig, ook naar Assen. "De eerste keer was hij er bij en hij komt nu ook de laatste keer. Een gentlemen's agreement", aldus Visser. "Hij komt symbolisch voor al die 71 mensen op één adres drie stenen leggen." De Stichting Aa en Hunze had via haar site al laten weten dat Demnig een dag eerder, op 31 maart, de legging in die gemeente zal bijwonen.

Familie is belangrijk en wordt uitgenodigd erbij te zijn. "We zijn nu aangekomen bij de laatste legging en hebben inmiddels een bestand opgebouwd van nabestaanden. Er komen 1 april familieleden uit Amerika en Israël en als ze kunnen ook uit Mexico en Zuid-Afrika... het gaat echt de hele wereld over. Mensen zijn heel erg betrokken. De keerzijde is dat het ook heel emotioneel kan zijn. Er zijn mensen die afhaken om die reden."

En soms is een familie compleet van de wereld gevaagd. "Maar dan zijn wij er nog", zegt Marjory Visser. "Wij zorgen met de stenen dat de namen genoemd blijven worden. Vergeten worden ze niet."

Wie informatie heeft voor de Stichting Struikelstenen Assen kan contact opnemen met Jannie Tonkes via j.tonkes@struikelstenen-assen.nl of via www.struikelstenen-assen.nl

Het hele gesprek is zondag 19 januari te horen in Drenthe Toen. Vanwege de wedstrijd FC Emmen- Heracles is het programma te horen tussen 19.00-21.00 uur. Daarna via uitzending gemist en de podcast.