Al tien jaar op zoek naar het geheime recept van bijzonder glazuur

Op het buitenterrein van aardewerkfabriek Royal Goedewaagen in Nieuw Buinen staat een vat, daarnaast een butagas tank. De gastank is met een slang verbonden aan een brander. De brander steekt in een gat onderin het vat en braakt een continue blauwe vlam uit. "Dit is mijn keramiek oven waarmee ik alle proeven doe", zegt Bert Jan Baas, chemicus en bezig met onderzoek voor de fabriek.

Het wiel opnieuw uitvinden

Baas is al tien jaar op zoek naar de juiste samenstelling van zogenaamde lusterglazuren. "Het is met deze glazuren makkelijk een schreeuwerig kerstbal-effect te krijgen, maar dat is juist wat je niet wilt. Je wilt een ingetogen glazuur, waarbij een iriserende metaalglans tevoorschijn komt, maar die mag niet overheersen."
Baas streelt verliefd het oppervlak van een grote groene vaas. "Esthetische verfijning met de juiste glans", mompelt hij waarderend. "Dit komt in de buurt. We willen weten hoe het glazuur werd gemaakt en jammer genoeg moeten het wiel opnieuw uitvinden want de meeste kennis is verloren gegaan." En dus is Bert Jan Baas al jaren aan het puzzelen, steeds maakt hij weer nieuwe glazuurpoeders en brengt die aan op kale gedroogde klei. En dan weer naar de kleine oven op het terrein achter de fabriek.
Lusterglazuren van de meester, collectie Keramisch museum Goedewaagen (Rechten: RTV Drenthe/Lydia Tuijnman)
Lusterglazuren van de meester, collectie Keramisch museum Goedewaagen

Kostbare decoratie

Een eeuw geleden kwam het lusterglazuur in Europa in de mode. Maar de oorsprong ervan gaat veel verder terug, naar het Midden-Oosten van ongeveer 800 na Christus. Het glazuur werd aangebracht op tegels bestemd voor moskeeën en paleizen. Bert Jan Baas: "Gewone mensen konden het zich niet veroorloven want het was een zeer kostbare decoratie techniek. Door de edele metalen die erin gebruikt werden, maar ook door het lage slagingspercentage, maar 5 procent kwam correct uit de ovens. Daardoor werd het zo duur dat alleen vorsten het konden betalen."

Olie-achtig glanzend

Hadden de glazuur-artiesten in Gouda destijds hun recepten maar netjes opgetekend, dan had Bert Jan het nu niet hoeven uitzoeken. Maar de meesten namen hun geheimen mee in het graf. In de museumzaal waar het echte werk staat zien we vitrines vol met luster-aardewerk uit Gouda uit de jaren 20 tot en met 50 van de vorige eeuw. Het zijn topstukken uit de collectie van Stichting Keramisch Museum Goedewaagen. Glooiend gevormde vazen met zacht olie-achtig glanzend glazuur, hier en daar goud oplichtend.
"Een briljante glazuur chemicus, Herman Verlee ontwikkelde deze glazuren", vertelt Bert Jan met eerbied in zijn stem. "Een deel van zijn recepten is bewaard gebleven. Ze vormen mijn uitgangspunt. Verder werken we samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Die hebben een techniek waarmee je de samenstelling van glazuren kunt achterhalen, het heet de röntgen fluorescentie spectroscopie, daaruit komen ook interessante gegevens."
Alweer een nieuw glazuur-experiment in de oven van Bert Jan Baas (Rechten: RTV Drenthe/Lydia Tuijnman)
Alweer een nieuw glazuur-experiment in de oven van Bert Jan Baas

Eureka-gevoel

Baas heeft inmiddels ruim honderd proefglazuren op vazen van Goedewaagen gemaakt en hij komt steeds dichterbij zijn doel. ¨Kijk ik heb er hier wat voor je neergezet. Hier zitten een paar bij die goed gelukt zijn, bijvoorbeeld het glazuur dat je op deze vaas ziet." De eerste vaas lijkt van dof brons gemaakt, de andere is rood waarin hier en daar goud op gloeit. "Soms komt het resultaat precies overeen met wat je wilde bereiken, dat is echt een soort eureka-gevoel. Maar meestal gebeurt dat niet. En soms komt er iets totaal onverwachts uit de oven. Als dat echt iets moois is, dan moet ik het experiment onmiddellijk precies gaan herhalen, want ik ben bang dat maar één keer lukt en nooit weer."
De mislukkingen van Bert Jan gaan ook in het logboek. Alles wordt pijnlijk nauwkeurig genoteerd, van de samenstelling van het glazuur tot de temperaturen van de oven. "Ik schrijf ook op wat voor weer het is, of het regent of waait. Omdat mijn oventje buiten staat kan dat ook invloed hebben."

Levenslange zoektocht

Het experimentele keramiek-oventje buiten op het terrein van Royal Goedewaagen geeft een temperatuur van 827 graden aan. De gaskraan krijgt nog een tikje zodat de oven nog wat heter kan worden. Door een rond gat bovenin de oven kun je naar binnen kijken. Het is letterlijk roodgloeiend daarbinnen. Er staan drie slanke kruikjes in die wit opgloeien. "Dit is een proef van een glazuur waar ik al eerder mee gewerkt heb", vertelt Bert Jan. "Iedere keer verander ik een kleinigheid aan de samenstelling van het glazuur in de hoop dat er iets bijzonders mee gebeurt. Bij de zogenaamde reductie-brand, dat is de tweede keer dat je het keramiek stookt, komt de metaalglans tevoorschijn."
Op de vraag wanneer Bert Jan het onderzoek denkt af te ronden schiet hij in de lach. "Nooit, daar kan ik heel kort in zijn. Dit wordt een levenslange zoektocht, ben ik bang." Maar hij kijkt er vrolijk bij. "Waarom? Omdat het geen levenslange straf is, maar een levenslange passie!"
<p>Het hele gesprek met Bert Jan Baas wordt uitgezonden op radio Drenthe in het programma Drenthe Toen, zondag 26 januari tussen 15.00 en 17.00 uur, daarna te beluisteren via de podcast en uitzending gemist.</p>

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.