Een sturende enquête over afvalwater? 'Immoreel en een diskwalificatie'

NOD spuide stevige kritiek tijdens de commissievergadering in het gemeentehuis van Coevorden van dinsdag. Deze inwonersgroep, voorstanders van de oliewinning en afvalwaterinjectie (mits verantwoord) trekken de uitkomst van de dorpsenquête in en rond Schoonebeek ernstig in twijfel.

Met dat instrument wilde Dorpsbelangen Schoonebeek in beeld brengen hoe de lokale bevolking staat tegenover de injectie van afvalwater in lege gasvelden op drie kilometer diepte. Het gaat in dit geval om productiewater dat op drie kilometer in de bodem wordt gepompt.

De NAM is namelijk van plan om de oliewinning nabij het dorp te herstarten, maar heeft de benodigde vergunning voor de injectie van het afvalwater nog niet op zak. Secretaris Vijlbrief heeft aangegeven het standpunt van het dorp mee te nemen in de afweging deze te verstrekken. Waarop Dorpsbelangen Schoonebeek met de vragenlijst kwam.

De enquête werd verspreid bij ruim 4.000 adressen in en rond Schoonebeek en een deel van de gemeente Coevorden. In totaal hebben ruim 1.300 personen (35 procent) gereageerd. Van dat aantal heeft 57 procent zich uitgesproken tegen de afvalwaterinjectie.

De NOD vindt dat de enquête geen goed beeld geeft. "In totaal hebben 780 mensen zich uitgesproken tegen afvalwaterinjectie, zo'n 19 procent (van de totale 4.000). "De overige 81 procent heeft de enquête niet ingevuld, zich uitgesproken voor waterinjectie of zich neutraal uitgelaten", aldus Margriet Weerman van de NOD. Een non-respons van 65 procent zegt volgens haar bovendien veel meer dan de respons van 35 procent.

Volgens de NOD bestond de enquêtecommissie alleen maar uit leden van de actiegroep Stop Afvalwater Schoonebeek (SAS). Deze groep ziet graag een streep door de oliewinning en de afvalwaterinjectie. Dus bevooroordeeld. Dorpsbelangen heeft daar volgens de NOD steken laten vallen als opdrachtgever van de enquête zijn taak niet gepakt.

Volgens Weerman is er vanuit de gemeente bovendien aangeboden de opgestelde enquête nog eens te laten beoordelen door een externe expert. Volgens haar heeft Dorpsbelangen Schoonebeek dat geweigerd.

Tot slot wees Weerman op het aantal ingevulde enquêtes dat afviel. In totaal waren dat er 33. Elke vragenlijst was voorzien van een unieke code om te voorkomen dat die door anderen naast de geadresseerde kon worden ingevuld. Maar die codes gaven de melding dat de enquête al eens was ingevuld. Reden voor de NOD om vraagtekens te plaatsen bij de betrouwbaarheid. Weerman drukte de raad daarom op het hart om zelf eerst grondig de analyse van de NOD grondig te bestuderen. En dus niet zomaar de uitkomsten aan te nemen.

Jenneke Ensink van SAS laat weten dat het feit dat de enquêtecommissie enkel uit SAS-leden bestaat geen voorgenomen plan is geweest. "De uitnodiging om te helpen was op 14 februari, de SAS ontstond eind maart. Voor het opstellen van de enquête is deze commissie in rapporten en uitspraken van NAM en de overheid gedoken. Ik kan niet voor elk lid spreken, maar daar werden sommigen niet geruster op."

Die onrust maakte kennelijk dat de toenmalige commissieleden zich aansloten bij SAS. "Het is een vrij land. Wellicht zitten er ook mensen bij het dorpsbestuur die zich achter de NOD scharen. En dat mag ook gewoon."

Dorpsvoorzitter Jos van Hees houdt het erop dat Dorpsbelangen Schoonebeek zijn verantwoordelijkheid heeft genomen. Vanuit het dorp een helder signaal afgeven wat betreft het standpunt van de inwoners met een enquête. "Het staat iedereen vrij om daar kritiek op te hebben. We hebben een erkend bureau (Enigma) ingeschakeld en we menen dat we het zo goed is."

Waar Van Hees meer moeite mee heeft is de kritiek op het functioneren van Dorpsbelangen, zoals geuit door NOD. Zoals het gegeven dat de enquêtecommissie alleen maar uit leden van de SAS zou hebben bestaan. "Het dorpsbestuur heeft in februari een oproep gedaan aan inwoners om plaats te nemen in een enquêtecommissie. Deze commissie zou zich samen met Enigma buigen over de op te stellen steekproef. "Op dat moment bestond de SAS nog helemaal niet."

Van Hees werpt het ver van zich dat dit een gekleurde vragenlijst heeft opgeleverd. "Het was op dat moment al in grote lijnen klaar." Dat leden van het dorpsbestuur het vrijwel onmogelijk werd gemaakt om betrokken te zijn bij de totstandkoming van de enquête, kan er bij Van Hees ook niet in. "Immoreel en een diskwalificatie naar ons bestuur toe." Er is altijd communicatie geweest met het bestuur over de voortgang. Het was een transparant proces."

Inhoudelijk bemoeide het dorpsbestuur zich er verder niet mee. "Ze hebben dat mandaat van ons meegekregen en binnen die vrijheid moet je de mensen laten werken. Met af en toe een terugkoppeling over de vorderingen en akkoord vragen over inhoud, dat wel."

Bovendien had Weerman zelf ook plaats kunnen nemen in de commissie, zegt Van Hees. "Op de avond van de oproep in februari, was Weerman ook aanwezig. Ik heb haar zelf zien zitten (Weerman zegt niet aanwezig te zijn geweest, red.)."

Van Hees bevestigt dat een ambtenaar van de gemeente heeft voorgesteld de enquête door een expert te laten onderzoeken. "Dat hebben we geweigerd en dat heb ik deze ambtenaar ook uitgelegd. Samen met een onafhankelijk onderzoeksbureau zetten we een onderzoek in elkaar. Vervolgens mag een concurrent er ook nog iets van vinden. Dat komt belachelijk over. Het is een dolksteek in de rug voor Enigma."

Het dorpsbestuur staat verder open voor een gesprek met de NOD. "Vanaf het moment van oprichting heb ik al contact met ze gezocht. Het kwam eerst tot een datum, waarbij er door de NOD eisen werden gesteld aan de agenda. Ook werd er verzocht om een onafhankelijke voorzitter. Op de dag zelf hebben ze alsnog afgezegd omdat ze geen tijd zouden hebben gehad om zich voor te bereiden."

Voor 17 juli staat een nieuwe afspraak, maar het is Van Hees niet duidelijk of kopstukken Margriet Weerman en Rennie Hans daarbij aanwezig zullen zijn. "We blijven openstaan voor een gesprek. Maar qua pogingen is het wel eenrichtingsverkeer geweest van onze kant. Het geeft niet. Maar het houdt wel een keer op."

De stelling dat een non-respons van 65 procent meer zegt dan een respons van 35 procent, ziet Robbert Oosterbaan echt anders. Hij begeleidde namens Enigma het opstellen van de enquête. Hij spreekt van een representatieve steekproef. "Stel, je doet onderzoek in heel Nederland. Met 1.000 respondenten heb je voldoende om iets te kunnen zeggen voor alle Nederlanders. Je kunt er nog eens 2.000 aan toevoegen, maar de uitslag blijft relatief gezien hetzelfde." Bij Schoonebeek ging het om 4.030 inwoners.

Omgerekend heb je in dat geval 351 respondenten nodig voor representativiteit. "Er reageerden geen 351 maar 1370 personen, dus bijna vier keer zoveel." Met als resultaat een grotere zekerheid van het gevonden resultaat. "Ik zie dan echt niet in dat 35 procent weinig zou zijn."

Volgens de onderzoeker was het aantal van 33 'dropouts' wel opmerkelijk. "Er werden codes uitgedeeld (om online deel te nemen aan de enquête), waarbij de ontvanger de melding kreeg dat die code al was gebruikt." Oosterbaan zegt dit nog nooit eerder te hebben meegemaakt, ondanks dat dezelfde onderzoeksmethode ook bij andere gemeenten is gebruikt. "In onze eigen systemen hebben we niets kunnen ontdekken. We hebben vervolgens contact gezocht met de gemeenten Emmen en Coevorden."

In Emmen ging het een aantal keren mis met een envelop, waarnaar er een handmatige actie is geweest. "Het is niet meer na te gaan of daar iets is misgegaan. Het spoor loopt wat dat betreft een beetje dood." In ieder geval kregen de 33 personen een nieuwe code. Veel impact kan het niet hebben gehad op de einduitslag. "Op 1.370 reacties? Nee. Je kunt in ieder geval niet zeggen dat het onderzoek waardeloos is."

Hij benadrukt verder dat een enquête aan de ene kant niet meer is dan een momentopname. "Bij dit soort onderzoeken geldt altijd dat de meningen kunnen veranderen. Als de aanpak rondom injectiewater of de garanties veranderen, dan kunnen bij een volgende vragenronde de kaarten heel anders komen te liggen."

Desalniettemin vormt een enquête als deze een uitgelezen manier om draagvlak te meten, aldus Oosterbaan. "Iedereen die 18 jaar of ouder is, heeft een brief gekregen. Deze aanpak schurkt bijna tegen dat van een referendum aan. Of het nog scherper kan? Ik kan het zo niet verzinnen."