Gemeenten in financieel zwaar weer, wat kunnen ze doen?

In Drenthe hebben meerdere gemeenten moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Ook bij de gemeente Hoogeveen is het raak. Door een miljoenentekort heeft die gemeente gisteren besloten om alle uitgaven van dit jaar stop te zetten. Assen zit ook in zwaar weer. Sinds december staat die gemeente onder preventief toezicht van de provincie. Wat doen gemeenten als ze in financiële moeilijkheden zitten?

Je komt in financiële problemen als je meer geld uitgeeft dan er binnenkomt. Dat werkt bij gemeenten niet anders. Gemeenten ontvangen hun inkomsten uit belastingen en van de Rijksoverheid via het gemeentefonds. Met dit geld kunnen ze onder meer de openbare orde handhaven en kunst ondersteunen. Ook zijn de afgelopen jaren meer zorgtaken van het Rijk naar gemeenten overgeheveld. Een grote kostenpost, zo blijkt.

Nederlandse gemeenten hebben te weinig geld voor die taken en willen extra geld van het Rijk, bleek afgelopen oktober. Een probleem is dat gemeenten via het gemeentefonds volgens het zogenoemde trap-op-trap-af-systeem worden gefinancierd. Als Den Haag zelf minder geld uitgeeft, dan gaat er ook minder naar lagere overheden. Gemeenten kunnen daardoor te weinig geld hebben om hun uitgaven te dekken.

Dan moeten ze die eerst zelf oplossen. Volgens Maarten Allers, hoogleraar economie decentrale overheden, heeft de gemeente dan twee mogelijkheden: bezuinigen, wat Hoogeveen nu ook doet, of een belastingverhoging. "Meestal wordt er eerst bezuinigd en dan gekeken naar een belastingverhoging", zegt Allers.

Als de gemeente een belastingverhoging invoert, stijgen de inkomsten niet heel veel. "Als de belasting met 10 procent wordt verhoogd, dan stijgen de inkomsten gemiddeld met maar 1 procent", aldus Allers.

Elke gemeente moet haar begroting en jaarrekening naar de provincie sturen. Indien de provincie het nodig vindt, kan ze een gemeente onder preventief toezicht houden. Volgens Allers kan de provincie de uitgaven van een gemeente goed- of afkeuren, maar kan ze niet zeggen dat de gemeente her en der moet bezuinigen. De gemeente Assen heeft daar nu mee te maken en met name voorstellen voor grote uitgaven moeten eerst langs de provincie voordat plannen uitgevoerd kunnen worden.

Als het de gemeente ondanks het financiële toezicht nog niet lukt om financieel rond te komen, dan kan de gemeente een artikel 12-status aanvragen. De gemeente kan dan extra geld uit het gemeentefonds vragen in ruil voor het inleveren van een gedeelte van haar financiële zelfstandigheid. Volgens Allers is dit een maatregel die een gemeente impopulair maakt. Het gaat namelijk ten koste van het bedrag dat andere gemeenten ontvangen.

"Het is eigenlijk een blamage", zegt Allers. "Want je kan als bestuurder eigenlijk niets uitvoeren van wat je beloofd hebt. Je bent in feite vleugellam." Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties moet dan de uitgaven van een gemeente goedkeuren. Ook moet een gemeente verplicht bezuinigen en belastingen verhogen. Dat proces kan 3 à 4 jaar duren.

Tot slot: is het in Nederland mogelijk dat een gemeente failliet gaat? Onmogelijk, zegt Allers. "Dat is in maar een paar landen mogelijk."